Als ik me slecht voel, dan ben ik soms niet te pruimen, maar ook in een opperbeste bui zijn er van die eigenaardige trekjes. Ik herken mezelf soms niet, het lijkt wel alsof ik meerdere persoonlijkheden in me heb, een soort gespleten ego!
Kent u dit soort uitspraken, van anderen of van uzelf? Iedereen heeft wel eens het gevoel, dat er meerdere persoonlijkheden in hem of haar schuilen. Aan de ene kant reageren we op een bepaalde manier, maar de volgende keer lijkt het wel, of er een andere persoon is ons zit. Dat kunnen we verklaren met ingewikkelde theorieën over meerdere ego's en hoe we daartussen zouden overspringen, maar er is een eenvoudiger verklaring voor die wisseling te geven.
Die komt er ruwweg op neer, dat er naast de basispersoonlijkheid en het daarbij horende gedrag in ons ook andere `persona's' huizen. Die zijn niet echt verschillend, maar verhouden zich op een vaste manier tot onze `normale' staat. Het zijn als het ware onze `goede' en `slechte' ik. Die zijn altijd een deel van ons, maar door de omstandigheden kunnen we overstappen in die andere `grondhouding' en dan lijkt het alsof er een heel ander iemand is. We weten dat soms van onszelf, maar vaker valt het anderen op, die dan soms beter aanvoelen wat zo'n bui inhoudt.
Integratie
We hebben een basispersoonlijkheid, die wordt bepaald door wat men in de hier gebruikte theorie de `fixatie' noemt, en die is goeddeels bepalend voor wat we als onze persoonlijkheid ervaren, ons ego voor zover we daar de buitenkant van ons wezen onder verstaan. Wanneer we onder druk staan hebben we de neiging om te vluchten naar een ander soort gedrag, die richting kunnen we als des-integratie aanduiden. Wanneer we ons goed voelen is er ook zo'n stap, dat is de integratie richting. Daarmee zijn er dus drie houdingen te onderkennen en omdat daar een ander soort gevoel en gedrag bij horen, lijkt het alsof er meerdere ego's in ons huizen.
Ieder mens heeft in deze visie dus een innerlijke essentie - waar we (te) weinig contact mee hebben - en een uiterlijke grondhouding met aan de ene kant een variant voor situaties, waarin men zich goed, vrij, blij of gelukkig voelt, en aan de andere kant een houding die men aanneemt, wanneer men zich ongemakkelijk, angstig of bedreigd voelt.
De grondhouding of persoonlijkheid, waar we hier over spreken, ligt min of meer vast. Ergens in de jeugd zet zich een bepaalde fixatie vast, die daarna heel bepalend is voor ons denken, voelen en doen. Daarbij moet wel worden opgemerkt dat hierbij de persoonlijkheid, inclusief alle sentimenten en gevoelens als kwaadheid, angst, haat en zelfs liefde, wordt gezien als een soort schil rond de diepere zelf. Het gedrag en de emoties die aan die `ego' ten grondslag liggen, zijn meestentijds niet meer dan een soort automatische reacties, ingeprogrammeerde reflexen, voortkomende uit de fixaties en trauma's uit onze vroege jeugd. In die visie is de buitenkant wel erg bepalend voor wat we doen en hoe we overkomen, maar zegt dat niet veel over wat er werkelijk achter steekt.
In figuurlijke termen `de blauwe lucht zijn we allemaal, het zijn de wolkjes die onze persoonlijkheid bepalen' (Varna).
Volgens een al zeer oude theorie, bewaard gebleven door overlevering via de Soefi's en de Sarmoun brotherhood en hier gebracht door Gurdieff en Oscar Ichazo, zijn er zekere patronen te onderkennen in de manier waarop men vanuit een basishouding overspringt naar wat we soms aanvoelen als die `andere' persoonlijkheden in onszelf. Die theorie gaat uit van een typering van persoonlijkheden naar 9 basistypen, maar geeft ook aan dat er een vast patroon is in de manier waarop we, onder druk van de omstandigheden, naar een andere persoonlijkheid `overstappen'. Op basis van het getal 9 en de geometrische figuur spreekt met over het Enneagon of Enneagram en de persoonlijkheidstypes worden wel aangeduid als Enneatypes.
Enneagram
De basis van het Enneagram is een indeling van persoonlijkheidstypen in 9 groepen en de relaties daartussen, zoals die ook uit de bijgaande diagrammen blijkt. Het gaat uit van drie centra, namelijk hoofd, hart en buik (intutie/instinct). Iemands gedrag wordt dus bepaald door de nadruk die ligt op die centra, die hebben ook kenmerkende gevoelens, zoals woede (buik), algemene onspecifieke angsten (hart) en specifieke angst (hoofd).
Er zijn ook drie manieren om met de impulsen en reacties vanuit dat centrum om te gaan, namelijk een extroverte, een introverte benadering en het ontkennen/negeren ervan. Dat laatste is het moeilijkst te herkennen, de extroverte types haal je er makkelijker uit.
Dat idee van 3 centra en 3 reacties geeft samen 9 typeringen en wanneer die op een cirkel worden afgebeeld ontstaat het Enneagram-symbool. Ieder mens, maar in het algemeen ook iedere organisatie, en zelfs produkten en activiteiten hebben een karakteristiek Enneagrammatisch profiel. Iedereen heeft niet alleen een `favoriete' manier van zijn en reageren, maar ook de overstap naar andere centra en andere reactiepatronen ligt min of meer vast. De basis `drive' gaat gepaard met karakteristieke emoties, gevoelens, gedragspatronen, maar ook een voorkeur voor kleuren en vormen. De lijnen in het Enneagram geven aan in welke richting men gaat bij zogenaamde integrerende en desintegrerende tendenzen. Voor een type 1 betekent dat een overstap naar 7 wanneer men zich goed voelt, en een stap naar 4, wanneer men onder druk staat. Dit zijn ook de natuurlijke partners, het soort mensen waar men goed mee kan communiceren.
De gebruikte nummers hebben geen waarderende betekenis en het is zeker niet zo, dat type 1 beter zou zijn dan 9, of omgekeerd. Er is dus geen kwalitatieve volgorde, ieder type is even goed of slecht, en van ieder type zijn meer dan genoeg slechte en hele goede mensen te vinden. Het gebruik van woorden voor de types is daarom ook eigenlijk niet goed, omdat daar verschillende associaties bij gemaakt kunnen worden: voor de een klinkt `leider' positief, voor een ander niet.
Typeringen:
De volgende types vallen volgens het Enneagram te herkennen. Hoewel er een formele definitie is te geven, gebaseerd op een driedeling naar het belangrijkste centrum en een extrovert, introvert of ontkennend omgaan daarmee, is het makkelijk om met korte beschrijvingen te werken. Het nadeel ervan is dat men geneigd is de ene beschrijving als vleiender te ervaren en men zichzelf dan liever in zo'n hokje indeelt.
Een voorbeeld: Type 1
Wanneer we proberen een aantal karakteristieken van een nr. 1 persoonlijkheid te schetsen, dan gaat dat heel beeldend door korte zelfbeschrijvende zinnetjes te geven.
Ik wil graag gelijk hebben
Ik vind dat ik heel redelijk ben
Ik ben bang voor het gevoel van veroordeling
Ik was bang voor en boos op mijn vader
Ik moet er voor waken me te zeer verplicht te voelen
Ik kan wijs zijn, maar ook knap lastig gelijk willen hebben
Ik handel vanuit een soort morele verplichting
Men ziet me wel als intolerant
Objectiviteit gebruik ik wel als schild
Het type 1 wordt ook wel aangeduid als de diplomaat of de hervormer. De persona van type 1 draait om de buik-gevoelens, die introvert worden beleefd, het lijkt dus of het om een heel rationeel en ongevoelig mens gaat, maar van binnen heerst wel degelijk de intuïtie. Kijken we naar de lijnen in het Enneagram, dan wil dit overigens ook zeggen dat er een relatie met het type 7, de extroverte hoofd persoonlijkheid en type 4, de introverte hartpersoonlijk is.
Daarmee is niet gezegd dat iedere 1 alle kenmerken vertoont, want er zit wel degelijk een verschil tussen de gezonde aspecten van een persoonlijkheid en de negatieve kantjes ervan. Een gevoel voor rechtvaardigheid is op zichzelf positief, maar wordt pas beperkend en negatief als dat echt leidt tot vooroordelen en moralistische zedeprekerij.
Gebruik voor praktische bedrijfsvoering
We kennen allemaal het probleem, dat het niet altijd lukt om een bepaalde boodschap over te brengen. Dat komt onder meer door de verschillende manier waarop mensen reageren op nieuwe dingen en veranderingen. Wanneer men voorbijgaat aan de verschillen qua persoonlijkheid van individuen en doelgroepen, dan beperkt men zichzelf in het publiek dat wordt bereikt. Het `Enneagram' kan hier helpen in de analyse van eigen organisatie en marketing en het slaan van bruggen naar nieuwe doelgroepen. Dit is de manier waarop ik zelf deze techniek al jaren toepas, het afstemmen van vorm en inhoud op doelgroepen voor mijn tijdschriften.
De communicatie van produkten en boodschappen verloopt volgens de weinig bekende, maar wel vrij strakke regels, zoals die door de lijnen in het Enneagram worden aangegeven. De brug tussen zender en ontvanger wordt versmald door wat aan beide kanten wordt `gezien' en `geaccepteerd'. Dat komt omdat de `realiteit' vervormd wordt door de filtering van de persoonlijkheid, en daarin zitten veel grotere verschillen dan men zich realiseert. Dat de een alleen naar de `inhoud' van iets kijkt, en de ander naar de emotionele waarde ervan, een derde het vertaalt in termen van macht, maar een vierde weer in weten, wordt door de anderen meestal maar matig onderkend. Zelfs de beste boodschap heeft een verpakking en aanpassing nodig, wil men tenminste een groter publiek bereiken dan de `natuurlijke' partners. Het bereiken van nieuwe doelgroepen is vooral een kwestie van inleven, van kunnen accepteren dat anderen anders denken en reageren.
De waarde van het Enneagram is niet alleen dat men mensen en hun gedrag vrij gemakkelijk kan indelen. Het gaat er vooral om, dat ons gedrag in wezen niet meer is dan een buitenkant, een gevolg van een specifieke set stimulus/respons mechanismen. Daarmee kunnen we dus gemakkelijker anderen accepteren en begrijpen, dat hun reacties meestal automatismen zijn, men reageert op ingedrukte knopjes. Die knopjes passen in een bepaald schema, waarvoor het Enneagram, maar ook andere psychologische typeringen, ons een systeem bieden. We kunnen, op basis van de typering, voorspellen hoe bepaalde mensen in bepaalde situaties zullen reageren, wat ze mooi vinden, welke kleuren, lettertypes, kortom voorkeuren en dergelijke ze hebben.
De stap naar de ander
Niet alleen mensen, maar ook organisaties hebben zo'n Enneagram-nummer. Dat komt omdat mensen met dezelfde gedragspatronen elkaar beter liggen, men kiest types die bij elkaar passen, al snel krijgt een organisatie een eigen cultuur die overeenkomt met n van de Enneagram nummers. In marketing-termen is deze persoonlijkheidstheorie natuurlijk interessant, vooral om te kijken naar de dynamiek van de relaties en communicatie.
Theorie
Hier kan slechts een klein stukje van de theorie worden aangegeven, maar het gaat vrij diep en heeft ook goede bruggen naar bijvoorbeeld de Jungiaanse typologie, Meyers-Briggs etc. Er zijn ook verbanden met chakra-chi patronen, de ademhaling, en allerlei lichaamskenmerken.
In een holistische aanpak is het Enneagram niet meer dan één dimensie van de multidimensionele werkelijkheid. Deze methodiek is lang (en niet zonder opzet) verborgen gebleven, maar door mensen als Gurdieff, Bennet, Naranjo en anderen toch wel beschreven, voornamelijk in het Engels. Er zijn verschillende interpretaties, zo werkt het Arica instituut van Oscar Ichazo (`Protoanalysis') niet met nummers, maar met aanduidingen als resent, flat, go, melan voor 1 t/m 4 en stinge, cow, plan, venge, in voor 5 t/m 9 en analyseert het type aan de hand van de gezichtskenmerken. De Arica-mensen zien het Enneagram vooral als een zeer diepgaande zelfontdekkingsmethodiek en verzetten zich tegen het oppervlakkige gebruik, dat door sommigen in de VS wordt gepropageerd. Gurdieff en Bennet zagen het Enneagram als een sleutel tot de kosmos, bijvoorbeeld de volgorde 142857 heeft opmerkelijke eigenschappen, het is 1/7, maar bij vermenigvuldiging met 2,3,4,5 en 6 blijft de volgorde behouden.
Het belangrijkste gebruik van het Enneagram is niet om anderen te analyseren, maar om door zelfkennis het eigen gedrag te kunnen duiden. Van daaruit kan men leren inzien, hoe anderen functioneren. De echte eye- opener is wanneer men inziet, dat anderen ook anders denken, dat de uitgangspunten, die men voor zichzelf aanhoudt, dus voor anderen helemaal niet hoeven te gelden. Compassie en begrip voor anderen, dat kan het resultaat van een goed inzicht in het Enneagram zijn.
L.Sala
Literatuur:
Een van de meest toegankelijke boeken is:
Personality Types van Don Richard Riso (Houghton Mifflin/Aquarian Press ISBN 0-395-53518-2
en het vervolg daarop is : The practical Guide to Personality Types ISBN 1-85538-050-1
Claudio Naranjo heeft bij Oscar Ichazo gestudeerd. Zijn boek daarover `Enneatype Structures' is een van de meest diepgaande. Uitg. Gateway, ISBN 0-89556-063-1
Verder heeft Helen Palmer er meer verhalend over geschreven en is er een reeks boeken uit de Jezuïeten-hoek (Chicago). Er is een Duits boek van Eli Jackson-Bear.
Terug naar de EGO 2000 index.