Een andere manier om de zaak in te delen is in drie crises. Namelijk de technische crisis, dus de bits en bytes, dan de organisatorische crisis/noodsituatie als er dingen fout gaan en rampenbestrijding etc. nodig is en als laatste de psychologische crisis, die voorafgaat aan de hele zaak en te maken heeft met de paniek die kan ontstaan.
De technische crisis is duidelijk, dat zijn de bits en bytes, de chips
en de coderegels. Voor een deel zijn daar duidelijke oplossingen voor,
het uitbreiden van het datumveld van 2 naar 4 cijfers is zo'n duidelijk
voorschrift.
De organisatorische crisis draait om het management van de hele zaak, het
inschatten, regelen, implementeren van software-tools, inzetten van beschikbare
mensen, materieel en geld, zowel in de aanloopfase als wanneer het echt
fout begint te gaan. Ook in de nasleep gaat nog veel werk zitten, afhankelijk
van wat er fout is gegaan. Ook zal men na 01-01-2000 de systemen die men
maar even had laten zitten, toch moeten aanpassen, er is nog jaren werk
voor millennium-specialisten.
Dan is er de maatschappelijke crisis, die vooral sociaal/economische gevolgen
heeft. Mensen worden ongerust, geloven hun leiders niet meer, verliezen
het vertrouwen in de beurs en de economie. Dat is mogelijk nog het grootste
probleem en het enige waar eigenlijk niets tegen te doen is.
De techniek is van secundair belang
Zelfs als we even afzien van de echt technische ellende en het management/onderhoudsprobleem
is er de psychologische klap. En die komt voordat er nog maar iets echt
fout gaat en met een impact die nog wel eens groter zou kunnen zijn dan
een paar centrales die het opgeven. We zitten nu nog in het stadium dat
men roept dat er al zoveel regels code zijn aangepast en dat leveranciers
van computers en software gevraagd wordt om Y2K-garanties, een soort doorgeefspel
met alleen maar Zwarte Pieten, maar de wezenlijke vraag is hoe snel en
hoe diep de paniek van het grote publiek zal zijn.
Wanneer men eenmaal in de gaten krijgt dat geld begint weg te vloeien,
dat zekerheden weg gaan vallen, dat de welvaart in gevaar komt, dan is
een crash van de orde van de grote depressie nog genadig! In de nazomer
van 1998 werd al duidelijk, dat de globale economie in een precaire situatie
is gekomen, het zetje van de Y2K-ellende kan de zaak in een duikvlucht
doen belanden.
Niet genoeg psychologisch doordachte aanpak
De voornaamste fout in het denken over het jaar 2000 is niet dat er geen
technische problemen zijn, die voortvarend moeten worden aangepakt en vele
tientallen miljarden gaan kosten, maar dat men de reactie van de massa
niet ziet aankomen. De techniek, de bit en bytes moeten ook aangepakt worden,
maar in mijn visie moet de 'defusing' van de tijdbom van de publieke opinie
de hoogste prioriteit hebben. Er moeten maatregelen komen die de massa
geruststellen, potentiële rampen niet alleen voorkomen maar iedereen de
kans geven door eigen actie, eigen keuzes invloed uit te oefenen op wat
er gaat gebeuren. Alleen door wat de Amerikanen 'empowerment' noemen, door
iedereen psychologisch het gevoel te geven dat men niet 'out of control',
is kan de dreigende chaos nog worden afgewend. In het Millennium-platform
zitten geen psychologen, geen gedragsdeskundigen, geen PR-experts die beseffen
dat het niet alleen om de communicatie van de noodzaak voor technische
maatregelen gaat, niet alleen om het contractenrecht en de aansprakelijkheid,
maar om de hele samenleving.
Met de welvaart van de laatste 50 jaar is er afhankelijkheid gegroeid, van materiële dingen maar vooral van de staat, de overheid als provider, als last resort. Dat gevoel wordt aangetast, als het risico bestaat dat er geen stroom meer is, geen tram, geen vliegverkeer of telefonie kunnen we daar misschien wel een paar dagen of een week mee leven, maar als de financiële bodem wegvalt ontstaat paniek. En die toch al grotendeels virtuele basis van de samenleving is juist de laatste jaren zo opgeblazen, onze zogenaamde welvaart zo afhankelijk van opgeblazen beurskoersen en labiel geloof in de technologische vooruitgang, dat de klap wel eens erg hard kan aankomen. En meer dan dat, die klap komt niet op 1 januari 2000, maar al eerder wanneer de beurskoersen gaan afbrokkelen, de pensioenrechten verdampen, er een run op de banken komt.
Een praktisch voorbeeld is dat een bedrijf als Shell nog zo precies al
haar chemische installaties, fabrieken en computers kan doorlichten (en
dat ook met grote inzet doet), maar wat gebeurt er wanneer er een run op
de benzinepompen gaat komen, als burgers het Shell-personeel gaan bedreigen
omdat er geen benzine meer is of er rantsoenering moet komen. Ten tijde
van de oliecrisis hebben we gezien dat je dat heel goed moet voorbereiden,
anders wordt het een ramp. Maar hebben we mensen en organisaties die zoiets
kunnen?
De BB (Bescherming Bevolking) is opgedoekt en als de 'experts' van bijvoorbeeld
KMPG zelfs geen zicht kunnen houden op een evenement als de Gay Games en
het budget met bijna 50% overschreden wordt, zijn dat dan de mensen om
een echte crisis te lijf te gaan? Ik denk dat bedrijven als Shell naast
hun technische Y2K-klus ook nog heel wat huiswerk moeten doen over hoe
brandstofvoorziening in een echte ramptoestand nog humaan en rechtvaardig
kan functioneren. Geweren of vuurpijlen in tankstations zijn nu nog ondenkbaar,
maar is er een andere oplossing?
De (psychologische) schaduw van zelfs arbitrair belangrijke overgangen
(millennia, maar ook eeuwwisselingen, regeringsperiodes) is historisch
duidelijk. En arbitrair is het jaar 2000 wel, tweederde van de wereldbevolking
heeft er ook geen boodschap aan! Waar het einde van het Maya katun (astronomisch
gedefinieerde tijsdperiode) in 2012/13 nog een astrologisch/astronomische
relevantie heeft is die voor het jaar 2000 na Christus (AD) niet aanwezig.
Het is een voorzienbare en voorspelbare gebeurtenis, iets waar verzekeringsmaatschappijen
zich nu al achter verschuilen en hun risico voorlopig op 1 miljard hebben
gemaximeerd (maar misschien verhogen ze dat nog).
Het jaar 2000 (Y2K als u op het Internet wilt zoeken) heeft vooral door
de millennium-bug een zelfgemaakte relevantie, naast die van het verspringen
van de eerste twee cijfers in het jaartal.
We doen wat schamper over de groepen mensen, die rond het jaar 1000 en
op basis van soms vreemde aannames ook op andere tijdstippen zich verzamelden
op bergtoppen en het einde der tijden verwachtten.
Maar ook in 1998 AD zijn er in de VS grote groepen survivalists die voorraden opbouwen en barricadering voorbereiden van hun hide-outs, ver weg van de mensen en met genoeg spullen om het jaren uit te houden. Geen fanaten, maar vaak zeer deskundige mensen die onder meer rekening houden met het feit dat de 'anderen' in hoge nood geen middelen zullen schuwen om toegang te krijgen tot hun enclaves. Er worden zogenaamde 'militia' opgericht, burgerwachten die in geval van nood zorgen dat men de eigendommen kan beschermen en in de VS betekent dat dus wel dat men zich bewapend. Het gevaar is dat dergelijke bewapende en zich isolerende enclaves soms vreemde denkbeelden ontwikkelen en dat de reguliere overheid daar dan weer overdreven op gaat reageren zoals in het geval van Waco.
Paniek-beheersing
Die overlevers zijn een beweging die door de 'rationele' pers en politici
wordt afgedaan als fanaten, angsthazen, en niet wordt gezien als het topje
van de emotionele ijsberg. Naar mijn mening zou goed onderzocht moeten
worden, in hoeverre het psychologisch profiel van deze survival beweging
past in beschrijvingen als 'early adopters', 'worry warts' of 'pioniers'
en dergelijke marketing concepten en in hoeverre daaruit het gedrag van
de andere groepen zoals late adopters en majority te voorspellen valt.
Daarbij is vooral van belang wanneer, waarom en hoe een massa-hysterie
ontstaat en wat daar aan te doen is. Paniek, hoe werkt dat, hoe meet je
paniekbestendigheid, wat zijn we vergeten over het heldendom van de burgers
in WWII, hoe speel je met de publieke opinie, hoe kun je rampen voorkomen.
Het valt makkelijk in te zien, dat tijd hierbij een belangrijke rol speelt,
vrijwel iedere crisis of noodsituatie went na een tijdje, de psychologische
spanningsboog die voortvloeit uit de fight/flight instincten, ontspant
zich na een tijdje. Maar is dat twee maanden, twee weken of duurt het een
jaar voor men weer met de benen op de grond komt. Die inschatting is heel
belangrijk, want te vroeg de mensen waarschuwen leidt tot onnodige paniek,
te laat tot rampen en redeloze paniek.
Een redelijke aanpak zou kunnen zijn dat men het publiek altijd zo snel
mogelijk en eerlijk mogelijk voorlicht, wanneer er tenmisnte iets gedaan
kan worden. Een maand of tien van te voren waarschuwen dat wat watervoorraad
en wat contant geld geen gek idee is geeft de fabrikanten van waterflessen
even de tijd en de banken kunnen extra cash gereed maken.
Condensatie-model
Groepsgedrag is niet zo onvoorspelbaar als het lijkt, op basis van psychologische
profielen kun je analyseren wanneer bijvoorbeeld geïsoleerde individuele
acties eerst boven de perceptiegrens (die is ondertussen wel gehaald) en
dan tot bredere acties gaan leiden. Daarvoor is een soort condensatiemodel
denkbaar, dat ervan uitgaat dat bij een bepaalde concentratie aan angst-indicatoren
er clusters gaan komen en druppelvorming. Hoe ging dat bij eerdere rampen
als Chernobyl, wanneer komt er een run op de bank (zoals onlangs in Indonesië)
en hoe kun je de massa weer op een ander spoor zetten. Waarbij we wel rekening
moeten houden met de opkomst van de mobiele telefonie, dat versnelt sociale
processen in dit soort situaties enorm, de feedback-loop is te kort en
daardoor sneller instabiel, zoals bij diverse rellen al is gebleken.
Compartimentering
Een suggestie om een brede paniek te voorkomen zou kunnen zijn om te zien
hoe vuur zich verspreid. Brandweerlieden kennen allerlei trucs om niet
zozeer het ontbranden tegen te gaan, maar om verspreiding van vuur tegen
te gaan. Met tegenvuur, door overslag naar naastgelegen percelen/ruimtes
tegen te gaan door te compartimenteren.
Een van de opties hier is dat je door voortijdig een zekere mate van paniek
uit te lokken, je de impact op een later tijdstip kunt verminderen. Een
boek als Bit Bang kan daar in zekere mate bij helpen, als daardoor eerder
maatregelen worden genomen.
Je kunt ook door afschermen van bepaalde zaken (compartimentering) de enorme
wederzijdse afhankelijkheid die is opgebouwd terugbrengen. Laten we bijvoorbeeld
eens aannemen dat Bill Gates (die met een paar maatjes z'n aandelen Microsoft
al aan het verzilveren is) het goede voorbeeld geeft en de elektriciteitsbedrijven
in de staat Washington koopt. Dan zou hij Washington uit het 'grid' van
de USA kunnen halen door de koppeling gewoon op te heffen. Riskant want
dan kan Washington niet meer terugvallen op andere centrales, maar in het
geval van een grote millennium-ramp krijgt Washington ook niet de ellende
van anderen. Met een grote publiciteitscampagne zou Gates dan z'n klanten
kunnen voorlichten, op 31 december een minimum aan gebruik kunnen vragen
en dan zou met veel geluk Washington misschien blijven functioneren, zelfs
als de staten er omheen plat gaan. Maar misschien staan er ook wel overheden
op, die zoiets ook gaan aanpakken. Steden met enige zeggenschap over de
elektriciteitsleverantie kunnen daar wel wat aan doen. Helaas heeft de
privatiseringgolf op vele gebieden de invloed van de overheid, zelfs in
rampsituaties, vrijwel doen verdwijnen. Overigens praten de Amerikaanse
elektriciteitsbedrijven nu ook al zelf over ontkoppeling van het grid,
om kettingreacties te voorkomen.
Prisoner's dilemma
Een van de modellen die inzicht in de hele problematiek kan geven is het
befaamde verhaal van de gevangenen, die de keuze hebben om hun maten te
verraden en zo zelf vrij te komen of om te zwijgen met de kans dat allen
vrij komen. Speel zo'n situatie maar eens na, dan merk je dat er altijd
wel iemand is die de zaak ten eigen bate gaat verraden, vooral als er meer
mensen bij betrokken zijn. Wanneer er schaarste is, zijn er altijd mensen
die voordringen en senl de beste stukjes inpikken.
De Y2K-situatie is vergelijkbaar. Het prisoner's dilemma is goed te herkennen wanneer bijvoorbeeld bij de electriciteitsvoorziening problemen komen en er van iedereen gevraagd wordt minder stroom te gebruiken. Als alle bedrijven, burgers, organisaties samen verstandige besluiten nemen, richtlijnen opstellen en zich daaraan houden, is het best beheersbaar. Maar wanneer mensen toch in die misschien koude vrijdagnacht de elektrische kacheltjes gaan gebruiken, of op grote schaal toch met elkaar gaan bellen, dan gaat het snel fout.
Er is een omslag in denken nodig om te bereiken dat we samen, op elkaar vertrouwend, de problemen die er ongetwijfeld gaan komen kunnen oplossen. We moeten leren vertrouwen en zaken als ethiek komen echt weer keihard naar voren. Misschien helemaal niet zo'n negatieve gedachte voor wie vindt dat de wereld er toch aan toe is een beetje wakker te worden.
Angst en onzekerheid
Hoe dichter we de eeuwwisseling naderen, hoe meer dat millennium-probleem
mee gaat spelen. De burger heeft nu misschien wat Tv-programma's gezien
en her en der wat gelezen, maar geleidelijk wordt het allemaal tastbaarder.
Er komen brieven van leveranciers, op het werk zijn er besprekingen, de
verzekering stuurt een brochure, geleidelijk aan gaat het allemaal leven.
Nu hoopt men natuurlijk, dat de bevolking de geruststellende verhalen en
voorlichting van hogerhand als zoete koek zal slikken en blij blijft voorthuppelen.
Ik vrees echter, dat die visie te optimistisch zal blijken, het zit er
eerder in dat er onrust gaat groeien, eerst nog onderhuids maar steeds
duidelijker. Onrust, onzekerheid, angst het versterkt elkaar allemaal en
als de economie dan niet meezit is er ook reden om je ongerust te maken.
Hoe zit dat met die pensioenen, waarom krijgt de buurmand geen nieuwe nier,
waarom waarschuwt het energiebedrijf dat je maatregelen moet nemen en waarom
is er die groeiende economische depressie? De optimist zal dat geen depressie
noemen, maar een technische correctie, dat komt wel weer goed! Ja, maar
is de beurs niet de thermometer van de emoties, van de echte stemming in
de wereld en als die thermometer op koorts staat kun je dat maar beter
sereius nemen.
De Y2K-paniek
De banken en beurzen zijn al begonnen aan de 'spin-doctoring' om te voorkomen,
dat er een financiële crisis gaat komen eind volgend jaar of dat de wankele
beurs nog verder in een duikvlucht naar beneden gaat. Maar aan de andere
kant zie je feitelijke maatregelen, die ingaan tegen de geruststellende
berichten dat deze bank en die verzekeraar helemaal milllennium-proof is.
Een speciale crisis-training voor de ministers zou toch niet nodig zijn
als er niets aan de hand is? Als er zelfs speciale beleggingsfondsen komen
- zoals Royal Nederland met een Millennium Fonds - die toch min of meer
uitgaan van een beursval en als de federale banken al extra miljarden contant
geld gaan drukken om een run op de banken te kunnen pareren, dan is er
wel iets aan de hand.
Het ziet er ook naar uit dat heel veel mensen en bedrijven in de laatste
maanden van het jaar 2000 het zekere voor het onzekere nemen en hun tegoeden
opvragen. Als kasgeld wel te verstaan, dat ze dan misschien wel in een
kluis van de bank laten zitten, maar wel onttrekken aan de circulatie.
Maar ook veel investeerders zullen hun aandelen en derivatives zoals opties
misschien toch maar liever inruilen tegen cash (of onroerend goed of zelfs
hard goud). Gezien de historisch gezien torenhoge koersen en de wankele
ondergrond van veel fondsen (veel te hoge koers/winst verhoudingen) kan
een dergelijke neiging en actie van zelfs maar een beperkt aantal mensen
leiden tot een echte crash. Een Y2K-crash die dus niets te maken heeft
met de realiteit van mogelijke technische storingen, maar alles met de
psychologie van de mens, in een overrijp beursklimaat waar de vrees voor
een crash toch al duidelijk aanwezig is.
Er zijn al een aantal signalen, dat die beurs-crash in de lucht zit. In
augustus '98 stond er in The Economist een analyse over de wankele situatie
rond de effectenbeurzen, in september '98 waren er allerwegen waarschuwingen
over een op handen zijnde recessie. Er wordt al langer gespeculeerd over
het instorten van de beurs, maar men wees er op dat als gevolg van de langdurige
bull-market de impact van een crash nu veel harder zou aankomen dan in
oktober 1987, toen het ook mis ging. Bijna de helft van de Amerikaanse
huishoudens heeft aandelen in bezit, tegen een kwart in 1987 en de waarde
van dat bezit is historisch bijna absurd hoog. De kapitalisatie van de
aandelenmarkt is anderhalf maal het nationaal inkomen en voor sommige fondsen
(vooral de bit-bang gevoelige) is de koers-winstverhouding 'irrationeel'.
Ook in Nederland is het aandelenbezit enorm gegroeid, mogelijk een kwart
van de huishoudens belegt in beurswaarden. Er wordt zelfs gesproken van
de 'kaste van Kok' om de groep mensen aan te geven die door de waardeverhoging
van eigen huizen en de beleggingswinsten van de beurs nu 'binnen' zijn.
Dondert dat gezapige welvaartsbeeld door b.v. een stevige daling van de
beurskoersen voor aandelen in elkaar, dan gaat dat ook ten koste van pensioenen
en van de zekerheid van bezit van huizen, auto's etc.
Inflatie, maar vooral dat alles op z'n kop gaat, dat niets meer zeker is.
En het is juist die wegvallende zekerheid die dan tot een veel bredere
paniek gaat leiden. Als je alles kwijt raakt in een beurskrach en er wordt
ook nog gezegd dat over een tijdje airco, telefoon en computers niet werken,
dan pak je toch je shotgun, de 4x4 en ga je in survival-mode.
Dat er onderhuids misschien toch al door de beleggers rekening mee wordt
gehouden dat er een ramp in de lucht zit zou je ook kunnen afleiden uit
de zeer lage rentetarieven, waarbij de combinatie lagere rente en dalende
aandelenkoersen opmerkelijk is. Dat zou verklaren dat veel beleggers al
een tijdje liever obligaties (bonds) kopen en daarbij genoegen nemen met
die lage rente. Effectief blijkt het investeren in obligaties een hoger
rendement op te leveren dan aandelen omdat de obligatiekoersen zo fors
gestegen zijn de laatste tijd. Een vreemde trend, een zoeken naar zekerheid
van beleggers die met hun winsten op aandelen geen weg meer weten.
Ook de banken beginnen te begrijpen dat alleen het eigen huis op orde hebben, alleen de eigen computers millennium-proof maken niet voldoende is. Als de stroom uitvalt of er storingen komen in het telefoonverkeer kunnen ook de banken, effectenbeurzen en geldautomaten niet meer functioneren, werken credit-cards niet meer en zouden er dan niet wat mensen naar de bank gaan om hun geld op te eisen? Natuurlijk doen de banken alsof ze alles op orde hebben en zullen het millennium-probleem eerder zien als iets waar hun klanten mee te maken hebben (en daar bij grotere bedrijven ook eisen over stellen), maar welke zekerheden willen zij geven dat op 3 januari 2000 alles normaal draait.
Naar de bank of niet?
Een van de eerste dingen waar men ongerust over wordt is natuurlijk het
geld. Banken zijn enorme administratieve fabrieken, die werken met enorme
databases, bestanden en vaak duizenden afzonderlijke programma's hebben,
die draaien op tientallen grote en tienduizenden kleine computers, daar
zit een erg groot deel van het wereldwijde Y2K-werk in. Nu zijn banken
nooit grote innovatoren, ze mijden risico en zitten dus vaak met vrij oude
software. Die is behoorlijk millennium-gevoelig en vaak geschreven in talen
als Cobol en PL/1. Nu weten de banken dat al een tijdje en zijn er stevig
tegenaan gegaan om in ieder geval hun interne systemen aan te passen. Dat
zal niet helemaal lukken, maar het overgrote deel is of komt klaar en zeker
in het Westen zullen de banken niet zelf een domino-effect veroorzaken.
Wat dat betreft hoeft er ook geen run op de bank te komen, al wordt er
wel rekening gehouden met het opnemen van forse sommen in contanten zo
tegen het einde van 1999. Maar ook dat is te voorzien en er zijn door centrale
banken al maatregelen genomen om meer bankpapier gereed te hebben tegen
die tijd.
Maar het probleem gaat verder, zonder stroom geen bank, geen flappentapper,
geen giro. een stroom betekent echter ook geen inkomsten voor veel bedrijven,
restaurants, dienstverleners of gewoon werknemers. Zonder inkomsten kun
je de hypotheek niet betalen, eet je je spaarcenten op en ga je misschien
failliet.
De ketenrisico's van banken zijn aanzienlijk, niet alleen in de direct
praktische zin, maar ook wanneer op enige schaal klanten (leners) in de
problemen komen krijgt de bank het zwaar te verduren.
Nadat in eerste instantie de banken te kennen hadden gegeven, dat hun systemen
allemaal pico bello millennium-proof waren, begint ook daar de twijfel
te komen. Niet zozeer omdat er intern dingen fout gaan, maar als - zoals
her en der wordt voorspeld - 10, 20 of 30% van je klanten in de problemen
komt, dan kun je dat niet negeren. Er zijn nu aangescherpte eisen voor
het aanhouden van reserves tegenover kredieten aan MKB, maar dat is vast
pas het begin. Zeker nu de internationale verwevenheid van de grootbanken
toeneemt door overnames haalt men daramee ook meer millennium onzekerheid
in huis. Hier is alles misschien in orde, maar geldt dat ook voor Brazilië?
Als ondernemer of zelf gewone klant van een bank krijg je weinig respons
op verzoeken om additionele zekerheid. men herhaalt wat op het laatste
millennium-seminar aan het personeel werd verteld, maw alles is OK en daar
blijft het bij. Vragen om additionele zekerheiden, oplossingen voor kasgeldproblematiek,
liquiditeit etc. etc. rond de Y2K-overgang kan of wil men (nog) niet beantwoorden.
Mijn eigen ervaringen daarmee zijn niet positief, over speciale extra-zekere
rekeningen of faciliteiten is nog niet eens nagedacht. Een woordvoerder
van een grote bank zei zelfs, dat men daar niet eens over wil nadenken,
dat zou maar onrust geven van mensen die zich afvragen of gewone rekeningen
dan wel zo zeker zijn.
Nu lijkt dat heel verstandig, maar geld en vooral spaargeld is een heel
emotionele zaak, je raakt aan de zekerheid van mensen. Kun je die tevreden
houden met mooie verhalen terwijl ondertussen bekend wordt dat men extra
contant geld en bankpapier in voorraad neemt of drukt omdat er een run
op de bank verwacht wordt?
In mijn visie moet de bank hier met een heel scala van min of meer zekere,
min of meer gegarandeerde rekeningvormen die onzekerheid van de klant tegemoet
treden. Iedereen die ziet dat hij keus heeft, dat er alternatieven zijn,
dat de bank echt meedenkt zal minder emotioneel reageren en nog eens gaan
uitrekenen hoeveel wat extra zekerheid mag kosten.
Als de banken zelf hier geen actie nemen, ga dan als klant maar aan de
bel hangen. Dreigen om wat rekeningen leeg te halen volgend jaar of voor
de tegoeden gouden muntjes (bijvoorbeeld 99% zuiver gouden RAND's) te kopen
maakt misschien indruk. Als een enkeling dat doet kan men het negeren,
gaat het om grotere groepen dan zal men wel iets moeten bedenken. De 'struisvogel-politiek'
van de banken tot nu toe met alleen maar hard werken aan de interne Y2K-bug
maar de klant vergeten is niet verstandig.
Bank Holiday
Ik denk eigenlijk dat het geen slecht idee zou zijn als zo snel mogelijk
besloten wordt een zogenaamde bank-holiday in te voeren, die bijvoorbeeld
tot 6 januari duurt. Gewoon de dienstverlening van de banken tijdelijk
stoppen, geen geldautomaten, geen loketten open, geen beursverkeer, geen
overmakingen. Dat is natuurlijk erg lastig, maar zou even adempauze geven.
Wanneer we dat van te voren weten, zou iedereen wat extra geld in huis
halen, bedrijven zouden hun betalingen wat naar voren kunnen schuiven en
we zouden een paar dagen moeten leven in een cash-sfeer. Geen credit-cards,
geen electronische geld-transfers, geen beurs-speculaties, maar ook geen
risico. De banken en beurzen zouden dan een paar dagen de tijd hebben de
zaak te testen, eventueel niet goed werkende systemen te isoleren en de
zaak weer klaar te maken. Misschien heel hard werken als er echt flink
wat fouten optreden, misschien gewoon een paar rustige dagen, maar veel
minder kans op paniek. Ook de beurs zou gebaat zijn met een adempauze,
als de handel gewoon door zou gaan en er echt problemen komen wordt het
anders een chaos en zouden kwaadwillige 'raiders' misbruik kunnen maken
van de situatie. De handel een paar dagen stilleggen is daarom geen gek
idee. Het zou voor bedrijven, horeca, benzinemaatschappijen en de burger
wel lastig zijn (en veel contant geld brengt andere risisco's met zich
mee) maar dit scenario verdient serieuze studie.
Aansprakelijkheid-lawsuits
Als leverancier van systemen ben je verantwoordelijk voor de kwaliteit
van je produkt en als je aan consumenten levert zijn daar zelfs vrij strenge
regels voor. Voor leveringen aan een bedrijf is het een kwestie van leveringsvoorwaarden
en contracten, maar een zekere verantwoordelijkheid voor b.v. de veiligheid
van een produkt is er altijd.
De millennium-bug is wat betreft die aansprakelijkheid een lastig probleem.
Want als de leverancier een goede werking van een softwarepakket overeenkwam
en achteraf blijkt daar toch een Y2K-probleem in te zitten, wie moet de
oplossing of reparatie betalen? Als daardoor bijvoorbeeld de afnemer weer
niet kan leveren en bedrijsschade ontstaat, wie moet dat dan weer betalen,
die keten-aansprakelijk kan ver doorgaan. Er zitten netelige kantjes aan
deze zaak, want hoe oud is de software bijvoorbeeld. Kan nog verwacht worden
dat de leverancier van een 10 jaar oud boekhoudpakket iets doet aan de
Y2K-bug; er wordt wel gesteld dat de 'goede' werking van software alleen
betrekking heeft op de normale afschrijvingsperiode van software of systemen.
Voor sommige pakketten is dat 10 jaar, voor veel desktop-software (op de
PC) is 5 jaar al vrij lang. Voor software en systemen, die nu als millennium-proof
of Y2K-conform worden verkocht ligt het eenvoudiger, al moet je ook daar
op de kleine lettertjes letten.
Ondertussen is wel aannemelijk, dat ook de rechter de millennium-bug niet
ziet als een fabricage-fout, die onder de normale garantiebepalingen valt.
Maar of dat nu betekent dat er wel een reparatie-verplichting is, hoeveel
daarvoor gerekend mag worden of dat men gedwongen kan worden maar nieuwere
software aan te schaffen (en te implementeren, daar zit de pijn) is onduidelijk.
In ieder geval probeert de overheid te voorkomen dat vanwege die aansprakelijkheidskwestie
er helemaal niets gebeurd. Het advies is nu; eerst maar de zaak aanpakken
en later ruzie maken over wie het moet betalen. Er wordt gedacht in termen
van inspanningsverplichting, als een bedrijf maar duidelijk en effectief
helpt bij het oplossen van problemen bij afnemers zou dat claims achteraf
in ieder geval beperken. Zekerheid is er echter niet en ook vertroebelen
de verschillen in rechtspraktijk het beeld, wat hier wel kan zal in de
VS niet opgaan.
In Europa is de praktijk om iedereen maar voor de rechter te slepen wat
minder heftig dan in de VS, maar er kan toch wel een hele generatie juristen
aan het werk om uit te vogelen, wie voor wat aansprakelijk is. Er zijn
richtlijnen voor productaansprakelijkheid, maar blijkbaar zijn met name
de software-bedrijven daar altijd onderdoor geschoten, denk maar eens aan
de talloze upgrade's en bugfixes van b.v. Microsoft producten als Windows.
Leveringen aan bedrijven zijn in het algemeen minder gereguleerd, daar
zijn geen consumenten die bescherming nodig hebben, is het uitgangspunt.
Er is altijd een zekere wettelijke aansprakelijkheid, maar is die afdwingbaar
en wat kost het niet om naar de rechter te gaan.
Als er echt dingen fout gaan, in hoeverre kun je dan een software-leverancier
voor de rechter slepen (of de Y2K-bills weigeren te betalen). Het is wat
dat betreft navrant dat de clubs die de grootste en domste fouten hebben
gemaakt (wie kan er niet tot 2000 tellen) nu ook nog het grootste deel
van de reparatie-budgetten in hun zak gaan steken.
De problematiek ligt niet alleen op het vlak van de professionele gebruikers,
ook een groot deel van de VCR's, thuis-elektronica, verwarmings-thermostaten
en automobielen kunnen het per 1-1-00 wel eens begeven, en wie mag dat
repareren, cq. opdraaien voor de schade. Het gaat om directe financiële
schade, maar ook letselschade wanneer b.v. een auto er midden op de weg
mee stopt en er ongelukken gebeuren. De Europese regels over produktaansprakelijkheid
zijn veel strenger dan die voor leveringen tussen bedrijven en eenzijdige
beperking daarvan door de leverancier blijkt niet altijd stand te houden.
Een recente stroomstoring in Utrecht en de daarop volgende claims en rechterlijke
uitspraken toonde aan, dat men zich niet zomaar achter overmacht kan verschuilen.
Het gaat niet alleen om schade als gevolg van software-fouten, maar ook
wat er daarna in de keten gebeurt. Hoe staat het met stroomuitval, ongelukken
als gevolg van embedded chip storingen, ongelukken omdat bijvoorbeeld de
koelkast neit werkt en iemand voedselvergiftiging oploopt. Dat alles dan
weer in een keten van aansprakelijkheid waar de advocaten misschien wel
een millennium mee bezig kunnen zijn. Overigens zijn het misschien niet
de softwarebedrijven, die het meest te duchten hebben, maar de banken en
adviseurs die beleggen in dergelijke fondsen de laatste jaren hebben aangeraden
en IPO's (beursgang) hebben verzorgd. Ook directeuren van bedrijven kunnen
persoonlijk aansprakelijk worden gesteld als ze het Y2K-probleem hebben
genegeerd en het bedrijf in de problemen zou komen. Ook blijken de instanties
die over beursgenoteerde ondernemingen gaan (zoals de SEC) steeds zwaardere
eisen te stellen aan wat men moet mededelen over de Y2K-situatie. Niet
melden dat er problemen zijn kan ze achteraf zwaar worden aangerekend.
In de VS en Engeland wordt al hard gewerkt aan wetgeving om met name het
probleem van de aansprakelijkheid op te lossen of het in ieder geval beheersbaar
te houden. Wat als die aansprakelijkheid te groot zou zijn zullen leveranciers
eerder hun mond houden dan samen met hun klanten hard aan oplossingen gaan
werken.
Clinton heeft een wet voorgesteld, die men als "Good Samaritan" legislation
betitelde met erg veel vrijheid voor bedrijven die millennium-infected
spullen leverden, maar het lijkt erop dat de "Year 2000 Readiness Disclosure
Act" meer kans maakt.
Met die wet zouden bedrijven een zekere mate van immuniteit kunnen krijgen
van aanspraken en claims achteraf, als ze vooraf maar voldoende hun best
hebben gedaan en vooral heel duidelijk hebben gemaakt wat ze wel en niet
hebben gedaan op dit gebied. In Nederland zien we dat terug als
"inspanningsverplichting".
Keten-aansprakelijkheid
Waneer er in een groot vliegtuig een klein onderdeel niet goed werkt door
een Y2K-fout en daardoor het vliegtuig niet kan of mag vliegen, komt niet
alleen de luchtvaartmaatschappij met claims, maar ook de passagiers, de
verladers, misschien het bedrijf dat de catering doet, de vakbond van piloten,
miscshien zelfs de taxi-ondernemer die klanten verliest. Is het nu de vliegtuigfabriknat
die verantwoordelijk is of kan het bedrijf dat het onderdeel in goed vertrouwen
in een sub-systeem bouwde, afgaande op de specificaties warain over Y2K
helemaal niet gesproken werd. Of kun je de luchtvaart-autoriteiten aanklagen,
die dat ook niet hebben gezien of de instanties die de luchtvaradigheidstest
uitvoerden. een juridisch spinneweb en iedereen krijgt dara in zoverre
mee te maken, dat ook in vrij normale gebouwen iemand bijvoorbeeld in een
lift opgesloten kan raken door een Y2k-fout (niet noodzakelijk op 1 januari,
dat kan maanden naderhand nog optreden) en dan is de huurder van het pand
veranwtoordelijk.
Brievencultuur: schijnzekerheid
Het probleem oplossen vraagt mensen, geld, talent en veel organisaties
proberen eerst of ze de verantwoordelijkheid kunnen afschuiven. We zitten
voor de millennium-problematiek in het brieven-stadium. Iedereen stuurt
en krijgt brieven waarin millennium-compliancy wordt gevraagd.
Dat kan op zich een goede zaak zijn en een stevige stap naar bewustwording
bij leveranciers en afnemers . Er wordt wel geadviseerd een goede file
op te zetten, waar alle Y2K-rapporten, brieven, verklaringen en garanties
bij elkaar zitten.
Er dreigt echter het gevaar, dat het dan een papieren spelletje wordt.
Wie heeft de dikste Y2K-portefeuille, men gaat brieven sturen om zelf niets
te hoeven doen. Te veel brieven en te weinig actie is wel leuk Zwarte-Pieten,
maar lost het echte Y2K-probleem nog steeds niet op.
De `Y2K-file' met alle brieven en garanties groeit, maar de patient overleeft
het niet! Als werkelijk 20% of meer van MKB (vooral de middelgrote organisaties
zijn kwetsbaar) in de problemen komt, dan is een map met papiertjes niet
voldoende, dan kunnen ondernemers beter de leveringen eens extra gaan verzekeren,
de leveringsvoorwaarden ook millennium-proof maken en de eigendomsvoorbehouden
nog eens aanscherpen. De aanpak is duidelijk, zelf als bedrijf een duidelijke
actie starten en met personeel, afnemers en klanten praten over wat de
risico's zijn, wat er te doen valt en afspraken maken over noodscenario's
kan al veel helpen. Wat extra voorraden van belangrijke spullen, wat extra
onderhoud, oude machines nog even bedrijfsklaar houden, dat werkt beter
dan cc:de file brieven om je in te dekken. Voor actieve bedrijven is dit
eigenlijk een buitenkansje, je kunt eens rustig met je afnemers praten
over zaken waar men anders misschien niet over wil praten en de band tussen
leverancier en afnemer kan er enorm mee verbeteren.
Verzekeren
Een echte verzekering tegen Y2K-risico's is er niet en zal er in Nederland
ook niet komen, De verzekeraars hebben daar middels de Verzekeringskamer
en het Verbond van Verzekeraars afspraken over gemaakt. Voor schades m.b.t
aansprakelijkheid, objecten én rechtsbijstand als gevolg van het millennium
wil men neit opdraaien. Er is wel een soort noodfonds opgezet van 1 miljard
gulden, dat is ook het maximale risico dat de verzeraars (voorlopig) bereid
zijn te accepteren, de verzekeringskamer suggereert wel een verhoging maar
kan die niet opleggen. Voor nieuwe (en zogenaamd geprolongeerde) verzekeringen
wordt het millennium-schade risisco dus per clausule uitdrukkelijk uitgesloten,
maar ook voor oudere polissen probeert men het onder clausules als overmacht
te laten vallen. De verzekeringnemer wordt geacht zelf het probleem op
te lossen en dat is beangstigend, omdat daarmee ook brand, inbraak en andere
indirecte schades eigenlijk niet meer verzekerd zijn, als die het gevolg
zijn van b.v. een fout in de computer of chips van de alarm-installatie.
Voor particulieren is de situatie iets gunstiger, daar wordt wel uitgekeerd,
maar het is de vraag of als het op grote schaal misgaat men daar ook niet
onderuit zal proberen te komen. In het algemeen zien we nu toch dat de
verzekeraars hun paraplu weghalen als het begint te regenen. Nu er een
echt groot risico opdoemt lopen ze weg, ik vind dat persoonlijk wat flauw
en je vraagt je af in hoeverre de overheid hier te weinig doet en het overlaat
aan de zelfregulering van deze sector.
Praat-item en veel woorden, weinig daden
De ellende is dat nu het `millennium-probleem' wel als een soort urgent
Deltaplan, als een technisch zware klus, maar verder als een praatprogramma-item
op de politieke agenda staat. Niet om echt aan te pakken, maar als politieke
stunt, om portefeuilles op te dikken en zonder dat er eigenlijk wat gebeurt
om bijvoorbeeld iets te doen aan brede paniek bij de bevolking. Dat is
nog niet doorgedrongen en is nog niet op de politieke agenda gekomen. In
bijvoorbeeld de regeringsverklaring van het Kabinet Kok/Paars II gaat men
helemaal voorbij aan die toch wel dreigende donkere millennium-wolken.
In de troonrede en de begroting voor 1999 zijn er wel wat woorden aan gewijd
en spreekt men over een probleem in de orde van 7 miljard gulden, maar
echte haast wordt er nog niet gemaakt. Dat gaat wel veranderen, maar is
het dan niet te laat! Misschien dat een parlementaire enquete-commissie
dit keer een vooraf een vinger aan de pols moet gaan houden! De risico's
zijn groot en de eventueel noodzakelijke maatregelen zoals de bank holiday
of een beroep op de bevolking om stroom te besparen en dergelijke vereisen
een breed draagvlak.
Gezondheid
Een millennium-ziekte is er nog niet, al kunnen we aannemen dat de extra
stress wel degelijk slachtoffers zal maken. Toch is onze gezondheid en
veiligheid een punt van grote zorg. Als bepaalde produkten niet meer goed
werken kunnen we ziek worden, denk maar aan de koelkast en bedorven voedsel.
Het probleem van de 'embedded' chip die in erg veel apparatuur zitten brengt ook risico's met zich mee, de arbeidsinspectie maakt zich daar ook zorgen over. Want juist beveiligingen zijn vaak datum-gevoelig, denk maar aan een kluis die alleen op bepaalde uren open kan. Zit er iemand in wanneer dat misloopt dan is die deur niet zo maar weer open.
De medische voorzieningen, de beschikbaarheid van medicijnen, behandelingen en in het algemeen de "zorg" heeft t zeker te maken met de millennium-bug. Er zit tegenwoordig erg veel techniek in ziekenhuizen en zelfs een tandartspraktijk of wijkgezondheidscentrum zit vol met computers, laboratorium-systemen en b.v. diagnose-apparatuur.
Anders dan in bijvoorbeeld Engeland, waar op nationale schaal deze zaak
centraal wordt aangepakt wordt het hier overgelaten aan de ziekenhuizen
en klinieken zelf. Daar waar men de zaak goed bestudeerd heeft komen angstige
cijfers naar buiten, zo zou 35% van de apparatuur van de Intensive Care
in een Leidse universiteitskliniek millennium-gevoelig zijn. Ook in de
VS blijkt uit senaatsrapportages dat een dergelijk percentage vrij breed
in de gezondheidszorg naar voren komt. Millennium-gevoelig betekent nog
niet dat het ook mis gaat, maar er moet naar gekeken worden en je kunt
er niet zonder meer het leven van patienten aan toevertrouwen.
Het blijkt dat men rond de eeuwwisseling erg voorzichtig zal zijn met operaties
en met name wachtlijst-operaties zal uitstellen. Dat is slecht nieuws voor
wie op zo'n wachtlijst staat, maar laat wel extra capaciteit vrij om ook
eventuele calamiteiten goed op te kunen vangen. Wat medische voorzieningen
betreft is die waarschuwing om voorzichtig te zijn met kinderen krijgen
in de Y2K-periode in ieder geval iets om rekening mee te houden.
Een van de belangrijke vragen is wie verantwoordelijk is voor het millennium-proof
zijn van de medische sector. Niet alleen voor de speciale apparatuur maar
met name ook de administratieve software, als die niet goed blijkt te werken
gaat het snel mis. Dat lijkt een kwestie van papieren en ambtenarij, maar
een ziekenhuis kan niet meer functioneren zonder juiste patiëntenadministratie,
behandelschema's, medicamentenlijsten etc.
Maar de leveranciers zijn aarzelend om precies aan te geven wat er mis
kan gaan, anders worden ze er op aangesproken. In de VS wil men nu wetten
aannemen die de aansprakelijkheid van ontwikkelaars en leveranciers beperken,
omdat die anders helemaal geen medewerking willen geven. Ook de eigenlijk
onder anti-trust wetten verboden samenwerking en uitwisseling van gegevens
tussen leveranciers wordt nu toegestaan in de hoop dat samenwerking tot
betere resultaten leidt.
Dat hier natuurlijk voor de hand ligt dat er soms schandalig hoge prijzen
worden gerekend en dat veel bedrijven en consultants hier 'oorlogswinsten'
gaan maken ligt voor de hand, een probleem waar in 2000 of 2001 wel op
teruggekomen zal worden. Het is misschien verstandig in alle contracten
op te nemen, dat de hoogte van de rekeningen/declaraties achteraf kan worden
voorgelegd aan een arbitrage-commissie.
Het is verder aan de overheid, maar ook aan patiëntenverenigingen, Hartstichting etc. om in de gaten te houden in hoeverre de medische wereld klaar is voor Y2K.
De lastigste problemen zijn die van de 'embedded' chips, die overal in voorkomen en waarvan naar schatting 1 tot 3% millennium-sensitief is, hoewel maar een deel daarvan tot problemen hoeft te leiden. Maar welk deel, dat is de grote vraag want de laatste decennia zijn die regel-chips op grote schaal gebruikt, het gaat om honderden miljoenen stuks in thermostaten, automaten, liften, auto's, apparatuur, kerncentrales, telefoon-apparatuur, antwoordapparaten, VCR's, medische systemen, satellieten, etc. etc. Veel van die toepassingen hebben helemaal niets van doen met een datum, maar omdat men vaak standaard-chips met ook een kalenderfunctie heeft gebruikt kan het probleem toch onverwacht opduiken. Die standaard-chips waren net zo duur of duurder dan speciale chips zonder de kalenderfunctie, dus gebruikte men ze her en der. Zo zit in de meeste digitale horloges min of meer dezelfde chip, die alle functies in zich heeft, maar niet ieder horloge gebruikt bijvoorbeeld de stopwatch, datum of timer-functies.
Het probleem van de embedded chips is erg lastig, vooral als ze op onbereikbare of vergeten plekken zitten of als men niet meer weet hoe ze precies geprogrammeerd waren. Het waren namelijk zulke standaard-componenten geworden, dat ze zonder veel documentatie gewoon overal in gestopt zijn. Soms zal het goed gaan, maar of die VCR thuis nu wel of niet en hoe ernstig de geest geeft na 01-010-2000 is een vraag die zelfs de fabrikanten niet goed kunnen beantwoorden.
In de praktijk laat men de relatief onschuldige embedded chips in b.v.
die VCR's, koelkasten, telefoons maar voor wat ze zijn en concentreert
men zich op het vervangen van chips in kritieke en vitale toepassingen.
Die komen in de medische wereld voor, in de telecommunicatie en bij het
energievervoer, maar ook op hol geslagen of niet meer werkende verkeersregeling,
liften en thermostaten kunnen tot gevaarlijke situaties leiden.
Resource-management
Het is helaas duidelijk, dat niet alle problemen tijdig ondervangen kunnen
worden en er moeten dus keuzes gemaakt worden. Welk stuk software wordt
wel, wat niet en wat pas na 2000 aangepakt? Er is niet genoeg geld, mankracht
en tijd om alles nog voor elkaar te krijgen.
Er moet dus gekozen worden, prioriteiten gesteld en 'resources gealloceerd', dus geld, ruimte, talent, mankracht en bevoegdheden worden verdeeld.
Bij dat toewijzen moeten belangrijke keuzes gemaakt worden, wie wel z'n administratie perfect op orde brengt maar vergeet dat de stroom kan uitvallen of de verwarming het niet meer doet en de zaak vastvriest komt nog niet ver. Bij dat keuzeproces, men noemt het wel 'triage', moet met veel zaken rekening gehouden worden. Het is niet alleen een technisch maar vooral een organisatorisch en ook steeds meer een sociaal en politiek probleem. Worden eerst de programma's voor het uitbetalen van ambtenarensalarissen bekeken, of komen de uitkeringstrekkers eerst aan de beurt? Een moeilijke zaak, maar bedenk wel dat als de ambtenaren niet meer werken, er ook niet meer uitbetaald wordt aan anderen.
De beslissing welk project het eerst aan de beurt komt kan niet zomaar
worden overgelaten aan de technici of programmeurs. Die hebben misschien
de neiging om de zwaarste problemen of juist de simpelste aan te pakken,
terwijl die keuze veel meer afhangt van de impact van de betreffende toepassing,
hoe vitaal is die voor de organisatie, hoe mission-critical?
Daarbij komen naast praktische overwegingen ook de juridische om de hoek
kijken, welke risico's loopt men als klanten, afnemers, overheid achteraf
met claims komen?
Hier komt al naar voren, dat het om zeer complexe problemen gaat, waarin naast goed inzicht in logistiek, logica en oorzaak/gevolg situaties ook sociaal, juridisch en politiek inzicht nodig is. Weinig mensen zijn geschoold in dit opzicht, er is weinig ervaring met echte crises en dan is er ook nog daadkracht, gezag en de bereidheid nodig om niet alleen opdrachten te geven maar die ook te controleren.
De zwakste schakels
Onze maatschappij en vooral al die 'moderne' techniek hangt allemaal van
elkaar af, het is een keten waar iedere schakel moet werken. Stroom, verwarming,
vervoer, papier, correcte programmacode, telecommunicatie, als er ergens
in de keten wat mis gaat staan misschien wel de computers klaar, maar kan
het personeel er niet in omdat de alarminstallatie de toegangsdeuren niet
vrijgeeft.
Technisch is dat al een moeilijke zaak, maar zo gauw er mensen in de loop komen neemt de onzekerheid nog extra toe. Wie heeft in het geval met de weigerende toegangsbeveiliging de masterkey, of zit die persoon toevallig in de sauna, zoals ooit in Amsterdam toen op de dag van de verkiezingen de computer weigerde.
Repareren en debuggen, maar hoe foutloos gaat dat?
De meeste aandacht gaat op dit moment nog naar de administratieve computer-toepassingen,
naar situaties waar er sprake is van programmaregels (LOC/lines of code).
Voor veel van de grote computers die banken, overheid, defensie en grote
bedrijven gebruiken gaat het om programma's die in Cobol geschreven zijn.
Dat is een taal die vergeleken bij meer moderne technieken zoals object
geörienteerd programmeren eigenlijk vrij simpel is, maar wel omvangrijk.
Dat heeft voor en nadelen. Een programma dat bijvoorbeeld in de taal C
of C++ is geschreven heeft meestal alle vaste bewerkingen met data in een
'subroutine' geconcentreerd en dan hoeft alleen die te worden gevonden
en aangepast. In Cobol grijpt men eerder terug op de variabelen en datavelden
en komt de potentieel dus te korte (2 cijfers i.p.v. van 4) datum veel
vaker voor.
Het gaat om honderden miljoenen regels en nu is de verwijzing naar een datum meestal vrij eenvoudig te vinden en kun je er wel hulpprogramma's voor schrijven om ze te vinden, maar je moet wel door alle regels heen. Een van de problemen daarbij is dat vooral van die oudere programma's de handleidingen en documentatie niet meer bestaan of erg gebrekkig zijn, met name de veranderingen en 'patches' die later zijn doorgevoerd staan nergens. Wanneer de programmeurs 'netjes' hebben gewerkt en overal toelichtingen hebben gezet, keurig herkenbare velden gebruiken, etc. dan kun je het makkelijk uitbesteden. Er zijn echter veel programmeurs, die slordig werkten, vreemde aanduidingen, codes, namen gebruikten voor routines en bewerkingen en dat maakt het lastig.
Zelfs wanneer een programma helemaal is doorgelopen en de nodige veranderingen zijn aangebracht is de zekerheid dat het dat ten eerste nog werkt en ten tweede ook millennium-proof is nog maar zeer beperkt. Want hier wat veranderen kan daar een nieuw probleem opleveren en ook bij repareren treden weer fouten op, ongeveer 1 regel van 1000 verbeterde regels is weer of nog fout. Op de 200 tot 300 miljoen regels waarvan er tussen de 0,1 en 5 per duizend aangepast moeten worden blijven er dan nog heel wat fouten zitten. Door geautomatiseerde 'tools' te gebruiken die bijvoorbeeld alle veranderingen nog eens doorlichten kun je de restfouten wel beperken tot 1 in de 10.000 maar dan nog is het zeker niet foutvrij. Overigens komen er ook nu in grote programma's ook na jaren nog foutjes voor, foutvrije software bestaat eigenlijk niet.
2000-proevers
Er zijn ondertussen wel software-hulpmiddelen ontwikkeld, die kunnen helpen
bij het controleren en aanpassen van code-regels. Ook voor het niveau van
de desktop-PC, waar zowel op hardware/firmware niveau serieuze problemen
zijn, komen er steeds meer tools. Voor wie (nog) niet de ernst van de millennium-crisis
inziet, het ziet er naar uit dat 40% of meer van alle desktop-PC op BIOS
(interne firmware) en RTC (Real Time Clock) niveau niet millennium-bestendig
zijn. Reparatie is mogelijk, soms vrij eenvoudig maar er is een duidelijke
tendens om de wat oudere PC's maar helemaal te vervangen. Dan neemt men
de overgang naar snellere CPU's, andere opslagmedia zoals CD-ROM's en nieuwe
operating systemen zoals Windows '98 en Windows NT in één klap mee en kan
ook de hele software erfenis worden vervangen door nieuwe upgrades.
Voor het testen van PC's zijn er diverse goedkope tools, zoals Norton 2000, ProveIT 2000 en Timebomb/Techware, maar er komen ook niet-commerciële CD-ROM initiatieven van o.m. het Millennium-Platform. Binnen enkele maanden barst er vast een hele millennium-golf los met niet alleen producten voor de PC, maar allerlei Y2K-spul.
Noodrem-maatregelen
Omdat niet alles nog op tijd gecontroleerd en aangepast kan worden, worden
er ook allerlei noodrem of noodverband-maatregelen en strategieën ontwikkeld.
Zo kun je op 31 december 1999 de datum van de computer 1 dag terugzetten
of misschien zelfs 28 jaar (verder terug dan 3 augustus 1980 is niet gewenst
omdat bijvoorbeeld PC's dat als startdatum gebruiken) dan lopen dagen en
data weer synchroon.
Er kan een 13e maand gegenereerd worden, zodat januari 2000 als de 13e
maand van 1999 doorloopt en er weer even respijt is. Ook kan men accepteren
dat in de output van de computer datumfouten zitten en dat middels stickers,
handmatige aanpassingen voorlopig maar met het handje verbeteren. Als het
om niet te grote aantallen facturen, giro's etc. gaat vraagt dat wel extra
inzet maar kun je wel doordraaien.
Don Estes van het gespecialiseerde 2000 Technologies Corporation uit Massachusetts
propageert de data-encapsulation methode. Die komt erop neer, dat er in
de programmalogica niets veranderd wordt, de coderegels blijven hetzelfde,
maar in de databases worden de data zeg maar 28 jaar teruggezet. Daarvoor
zijn vrij simpel programma's te schrijven, die alle data in datumvelden
in bestanden terugzetten. Dan gaat verder het programma z'n gang, maar
aan het eind van de bewerking worden alle data weer 28 jaar opgehoogd.
Een methodiek die echter in die eindbewerking weer vrij veel nieuwe code
vraagt en daarom alleen als last-minute oplossing overwogen kan worden.
Vervangen: nieuw voor oud
Naast het regel bij regel doorlopen van de miljoenen en in totaal miljarden
regels code kun je de zaak natuurlijk ook anders aanpakken.
Bijvoorbeeld door gewoon nieuwe computers en nieuwe software aan te schaffen,
nieuw voor oud dus. Dat kost op het eerste gezicht wel wat meer, maar bij
PC's bijvoorbeeld is dat zeker een optie. Niet alleen omzeil je dan de
millennium-problemen, maar ook kun je overgaan op modernere software, de
zaak beter standaardiseren en daarmee besparen op beheerskosten.
Ook voor grotere systemen is dat een optie en in Amerika heeft bijvoorbeeld de FAA (Aviation Authority), die onder meer de vluchtleiding regelt, al een nieuw systeem klaar staan. Men aarzelt om dat in te zetten, want het zou wel eens capaciteitsprobleem met zich mee kunnen brengen, men zou de vliegtuigen verder uit elkaar moeten houden.
Aan de andere kant wordt gezegd, dat het introduceren van nieuwe software en systemen op dit moment alleen maar de ellende zou vergroten en bijvoorbeeld voor het Amerikaanse ministerie van Defensie wordt al gesproken van een moratorium, een verbod om systeemverbeteringen anders dan voor de millennium-bug voor 1999 te implementeren. Geen risico's dus met upgrades en patches, die anders hun eigen problemen en bugs maar zouden meebrengen.
Voor kantoortoepassingen kan wel gesteld worden dat het overstappen op
standaard pakketten verstandig kan zijn. Misschien is het even wennen,
maar er zijn zoveel toepassingen op de markt (en de nieuwste versies zijn
vrijwel allemaal Y2K-beproefd) en vaak met zogenaamde user-interfaces die
over de hele linie van Windows-pakketten ongeveer gelijk zijn, dat overstappen
niet moeilijk is. In het verleden zijn er ook voor kantoorgebruik erg veel
custom-programma's gemaakt, bijvoorbeeld voor postbehandeling en database-beheer,
die nu door standaard software vervangen kunnen worden. Ook specifieke
verticale administratie-toepassingen zijn ondertussen vaak in branche-verband
aangepakt en dan is er weinig reden om vast te houden aan een oud en millennium-gevoelig
pakket.
Overigens blijkt ook hier dat de software-bedrijven die nu wel millennium-bestendige
pakketten klaar hebben, hun klanten voor de upgrades soms schandalig laten
betalen of met terugwerkende kracht onderhoudscontracten afdwingen, omdat
de oude files en bestanden zogenaamd dan worden meegenomen.
Opruimen
Het klinkt onlogisch, maar er kan ook een heleboel weggegoid worden. Zeker
in de automatisering zijn er heel veel programma's die eigenlijk geen nu
meer hebben, staan computers vol met oude versies van software, zinloze
back-ups, kijk maar eens naar de eigen PC en bedenk dat dergelijke oude
rommel waarschijnlijk ook op grote computers staat. Het weggooien is vaak
de snelste manier om zeker te weten dat iets millennium-proof is. Het laten
zitten met het risico dat later toch iemand er gebruik van maakt is riskanter.
Dit gedlt ook voor veel installaties en apparatuur.
Maatschappelijke en organisatorische maatregelen
Een van de kreten die gebruikt worden is: Controleerbare of beheersbare
paniek. Laat op voorhand maar wat paniek ontstaan, maar wel zo dat er nog
wat te doen is, Als een soort wakkermaker, een wekker die je doet opschrikken
en in de kleren schieten. Maar dan wel zo snel mogelijk, dan gaat de schrik
wel over en kunnen we er verder rationeel mee aan de gang.
Nu klinkt dat aardig, maar er wordt erg lang gepraat over die aanpak, terwijl
ondertussen het Y2K-moment naderbij komt. Waarom het dan niet open en
eerlijk spelen, dan zal er inderdaad wat meer directe onrust ontstaan,
maar heeft iedereen de kans maatregelen te nemen.
De financiële en economische Y2K-ramp is, helaas, vrijwel onafwendbaar,
want hoe houdt je een run op de bank tegen als er werkelijk ernstige twijfel
bestaat aan de soliditeit van de virtuele economie die zo afhankelijk is
van stroom, van luchtverkeer, van Internet. Paniek is een psychologisch
verschijnsel, waar redelijke argumenten niet of nauwelijks helpen en alleen
de tijd een bondgenoot kan zijn.
Ik vind dan ook, dat de overheid zeer drastische maatregelen moet gaan
nemen in het zicht van die psychologische onrust. Niet door tienduizenden
mensen op te leiden tot millennium-specialist, ook de specialisten twijfelen
aan die aanpak, maar door bijvoorbeeld het jaar 1999 uit te roepen tot
het mega-clean jaar. Iets in de geest van de jubeljaren en de 50-jaars
cyclus uit Bijbelse tijden, maar dan vooral praktisch ingevuld.
Het is zeker zo, dat met wat goede wil er nog heel veel gedaan kan worden,
bijvoorbeeld:
Per department en begrotingshoofdstuk zijn de vitale diensten verschillend, maar wel met het consigne van het cöordinerend ministerie van Binnenlandse Zaken en de cöordinerend minister van Boxtel, dat alle vitale diensten voor 1 november op millennium-bestendigheid zijn getest. In sommige gevallen, zoals bij de Rijksluchtvaartdienst worden noodscenario's voorbereid voor vitale objecten die niet per 1 november 1998 gereed zijn.
Noodscenario's
De overheid heeft voor een aantal sectoren en situaties natuurlijk noodscenario's
en rampenplannen en het Projectbureau Millennium Overheid houdt wat dat
betreft de vinger aan de pols met geregeld rapportage aan de minister en
het parlement. Voor die ministeries of diensten die niet per 1 november
1998 millennium-veilig zijn moet er dan een noodplan zijn om eventueel
uitvallen van die dienst te ondervangen. Het probleem daarbij is echter
dat die vaak uitgaan van het (her)-verdelen van de ellende. Als er een
grote ramp is in Zeeland sturen we de brandweer uit Amsterdam, als het
licht uitgaat in een stad stuurt men extra politie uit andere steden. dergelijke
noodplannen zijn dus niet geschikt voor situaties, waarbij overal het licht
zou uitgaan.
Juist omdat die noodscenario's vaak nog nooit aan de praktijk getoets zijn
en het vaak om zeer ingrijpende en complexe maatregelen gaat, zou er veel
meer aandacht voor moeten komen. Eigenlijk zijn sinds WO II en de Watersnoodramp
geen grote calamiteiten meer voorgekomen, de Oliecrisis liep met een sisser
af, maar toen bleek wel dat b.v. brandstofdistributie niet functioneerde.
Gelukkig is er nu een behoorlijke noodvoorraad brandstof (meer dan 115
dagen) in ons land, maar geldt dat ook voor andere grondstoffen.
Ook wettelijk zijn alllerlei maatregelen zoals de Vorderingswet verstoft,
maar kunnen weer boven water komen.
Stroomvoorziening
Een van de meest vitale diensten is de electriciteit, als die wegvalt gaan
ook allerlei andere diensten uitvallen, doen veel telefooncentrales het
niet meer en komt het openbare leven waarschijnlijk vrij snel tot stilstand.
Luisteren naar een radio met batterijen is dan waarschijnlijk de enige
manier om contact te houden met wat er gebeurt, laten we hopen dat de noodomroep
dan wel werkt.
Een goede indruk van wat er kan gebeuren als b.v. de stroomvoorziening voor langere tijd uitvalt is te krijgen uit een rapport uit 1994 (Stroomloos, gemaakt door het Rathenau-instituut), waaruit in het blad Kijk (oct 1998) een samenvatting is gepubliceerd. Verontrustend, al na een paar dagen begin het Westen van Nederland onder te lopen! Verder blijkt onder meer, dat als de stroom uitvalt ook de druk van de waterleiding bij flatgebouwen snel wegvalt en dat is echt een ramp, denk maar aan toiletten die niet meer doorspoelen.
Stroom uitlenen
Het is geen onrealistisch scenario om te verwachten, dat in een aantal
landen (Frankrijk, Oost-Europa) men in december 1999 de nucleaire electriciteits-opwekking
maar stillegt. De risico's zijn te groot, misschien is er achterstallig
onderhoud, het is misschien verstandiger om te stoppen en dan in het jaar
2000 voorzichtig weer op te starten. Nu is er een zekere overcapaciteit
in het Europese electriciteitsnet en omdat via een heel stelsel van hoogspanningsleidingen
(het grid) de last wordt verdeeld kunnen we wel een beetje minder. De ellende
verdelen, maar omdat mogelijk ook concentionele centrales storingen krijgen
zou er een behoorlijk deel van de capaciteit uit bedrijf kunnen zijn. Dat
is op te lossen, als ook zware stroomvreters (zoals aluminiumsmelterij
Pechiney) plat gaan, maar toch zou het kunnen dat er een beroep moet worden
gedaan op de bevolking om stroom te sparen. Gewoon hun medewerking vragen,
uit voorzorg. Minder verlichting, geen electrische verwarming of airco,
minder straatantaarns aan, we kennen het scenario nog uit de Oliecrisis
in de Jaren Zeventig. (De gordijnen maar dicht, zei Joop den Uijl). Ook
hier is voor mij duidelijk, dat je de burger beter eerder dan later kunt
betrekken bij zoiets, dan gaat de scherpte en de paniek wel over en kunnen
er feitelijke maatregelen genomen worden.
Parlement
Met al die activiteiten, Y2K-teams, platforms, comité's gebuert er heel
wat en bestaat het gevaar dat men elkaar zelfs tegenwerkt. Ook is duidelijk,
dat er verschil van mening kan bestaan over of een instantie nu intern
of extern millennium-proof moet zijn, is bijvoorbeeld een eigen stroomvoorziening
altijd nodig? Controle is essentieel en vanuit de Kamer komen er geluiden
dat misschien speciale controle op de Y2K-voortgang door het parlement
vereist is (zie bijlage Cherribi).
Er is ook buiten de directe overheid wel het een en ander gedaan aan het millennium-probleem, zo is er het Millennium Platform. Dat platform is een samenwerking van leveranciers en producenten en de belangen van bijvoorbeeld de consument komen daarbij misschien niet goed aan bod. Er is daarom ook een Millennium Comité opgericht, dat de belangen van de burger nastreeft en als actiecomité desnoods via de rechter of via demonstraties en acties wil afdwingen dat er voortvarend en met voldoende inzet aan het millennium-probleem wordt gewerkt.
Het Millennium Platform
Sinds de zomer van 1997 is er in Nederland een nationaal Millennium-Platform.
Dat is een organisatie vanuit het bedrijfsleven (VNO-NCW), die de steun
heeft gekregen van de overheid (Binnenlandse Zaken en Economische Zaken)
en ook door de overheid betaald wordt. Op 3 april 1998 is de stichting
Millennium Platform formeel opgericht, maar men is al een tijd druk aan
het werk onder leiding van Jan Timmer (oud-president Philips). Op zich
is dit een goed initiatief en er wordt door het Millennium Platform (MP)
dan ook veel noodzakelijk en nuttig werk verricht om het Y2K-probleem in
kaart te brengen, aan te pakken en op te lossen. Hiernaast wordt wordt
uitgelegd wat het MP allemaal doet en hoe ver men is, aan de hand van een
ministeriële nota daarover. Het MP is overigens zeker niet de enige organisatie,
vooral bij de overheid zijn nog diverse andere organisaties bezig met het
Millennium-probleem, zoals het Projectbureau Millennium Overheid, het Millennium
Platform Zorg, Energie Millennium Platform en ook hebben veel gemeenten
een eigen millennium-bureau opgezet. Minister van Boxtel is verantwoordleijk
voor de coordinatie en er worden door het Projectbureau Millennium Overheid
uitgebreide rapportages opgesteld. Het bedrijfsleven is ook actief, met
name de grote internationale bedrijven zetten zich in om de gevolgen van
de Y2K-bug in hun eigen bedrijf en voor hun klanten te ondervangen.
Mijn commentaar op de rol en opzet van het Millennium Platform staat hieronder.
Kritiek
Ik meen dat de opzet van het MP te eenzijdig is en he gevaar bestaat dat
alleen het belang van bedrijfsleven en van de overheid zelf wordt gediend.
De burger, die toch uiteindelijk het slachtoffer is van het Y2K-probleem
(zelfs als alles goed gaat worden er miljarden aan belastinggeld en tientallen
miljarden door het bedrijfsleven uitgegeven, wat uiteindelijk toch betaald
wordt door de burger) mag niet meepraten. Over u en zonder u, een regenteske
aanpak. De 'verantwoordelijken', de bedrijven die toch in de eerste plaats
die Y2K-bug de wereld in hielpen, de accountants die onvoldoende hebben
gewaarschuwd en de overheid die zat te slapen zitten nu bij elkaar in een
schuitje, dekken elkaar en doen of ze het voor elkaar hebben.
Met Jan Timmer als boegbeeld wordt wel de indruk gewekt dat men voortvarend
aan de gang is, maar wie wat verder snuffelt ziet dat op belangrijke punten
het Millennium Platform niet echt in de diepte gaat. Men laat het over
aan de branche-organisaties, heet het dan. He MP wil vooral geen paniek
zaaien, eerst maar eens het technische en organisatorische probleem van
de Y2K-bug aanpakken. Waar dat niet lukt moeten er wel noodplannen komen,
maar een aanpak die rekening houdt met een brede vertrouwenscrisis in de
samenleving is niet bespreekbaar. Vooral geen self-fulfilling prophesies,
wordt gesteld door de voorlichters en topmensen van het MP, hou het rustig.
Nu is die vraag in hoeverre men het publiek moet voorlichten danwel waarschuwen
en op welk moment en hoe dat moet gebeuren geen gemakkelijke zaak, in het
voorwoord van dit boekje ga ik daar al even op in. Te vroeg kan leiden
tot paniek, maar aan de andere kant maakt te laat waarschuwen het onmogelijk
om nog wat te doen. Het vertrouwen, dat het Millennium Platform blijkbaar
heeft in de daadkracht en oplossingsvaardigheid van het bedrijfsleven en
de eigen organisatie van de overheid is positief en helpt om in goede sfeer
effectief aan de gang te kunnen gaan, maar is naar mijn mening een tikje
overdreven. Vrijwel geen enkel software-project is in de afgelopen decennia
op tijd en binnen budget afgekomen, waarom zou dan dit enorme millennium-project
wel op tijd klaar zijn?
In m'n contacten met het Millennium Platform proef ik ook een zekere arrogantie,
men weet het beter en doet alles tamelijk ambtenaarlijk. Crisisbeheersing
in de ogen van het MP is vooral niet te veel oprakelen en vertrouwenwekkend
zwijgen, liever de nare feiten onder het tapijt dan ze publiek maken. Dat
klopt voor veel overheidstaken wel, ambtenaren zijn gewend om hun bewindslieden
'uit te zitten' maar daar is dit keer geen tijd voor.
Er zijn nu harde knopen door te hakken en daar zijn generaals voor nodig,
geen stafchefs met hun côterie. Je kunt veel schrijven en dicteren, maar
uiteindelijk is het in gang zetten van bedrijfsleven, ministeries en overheden
een kwestie van doen, van erop afgaan, van bezoeken, werken en werven.
Men is wel bezig, maar het is allemaal wat paternalistisch. Convenanten
tekenen, prijzen uitloven, boekjes laten vertalen, CD-ROM's laten maken,
de sfeer van het MP is die van de Heilige Roomsche Kerk, wij hebben de
wijsheid in pacht en het kerkvolk mag luisteren (en dokken). Een directe
confrontatie wordt vermeden, zo is men wel op vakbeurzen aanwezig met een
stand van het Millennium Platform, maar op de consumentenbeurs voor electronica
Firato ontbrak ieder spoor.
In de gedachte dat men het feitelijke werk wil overlaten aan de branche-organisaties
en intermediairen past dat misschien, maar welke intermediair richt zich
dan bijvoorbeeld op gebruikers van telefoon-apparatuur, thermostaat-timers,
pace-makers, VCR's of PC's.
Het Millennium Platform verzuimt hier met duidelijke acties te komen, zelf
een organisatie op te zetten die millennium-bestendigheid test (en niet
overlaat aan zelf-certificatie), een consumenten-panel te vormen, dringende
vragen te stellen aan gemeentes, lokale omroepen, waterschappen, telefoonbedrijven,
kortom iets meer te doen dan het op afstand aansturen. Het Millenium Platform
zou geen vriendelijke belangenbehartiger van het bedrijfsleven moeten zijn,
maar een actieve en veeleisende actiegroep die namens de burger instanties
en bedrijven ter verantwoording roept.
Frame 345: Millennium Platform
Eenzijdig
Een van de fundamentele bezwaren tegen de opzet van het Millennium Platform
is dat men de burger geen stem heeft gegeven. Daarmee onstaat de verdenking,
dat het een clubje is, dat vooral de belangen van haar leden en achterban
behartigd. Die achterban bestaat uit het bedrijfsleven en haar paranimfen
als banken, verzekeraars en accountants, maar ook de overheid heeft wat
betreft automatiseringsprojecten heel wat te verbergen. Zoveel miljarden
zijn weggegooid aan misgelopen automatiseringsprojecten, aan te duur betaalde
adviseurs, aan vagelijk corrupte opzetjes, tot nieuwe monopolies leidende
privatisering (of pogingen daartoe zoals het overheids-computercentrum
Roccade), stimulering van electronische snelweghype, PC-privé regelingen, het zwartboek
over Computer&Overheid is niet meer te tillen.
Nu is dat voor de ingewijde geen geheim, wie ziet hoe Philips haar eigen
automatiserings-activteiten gaandeweg afpelde als een rotte ui begrijpt
dat de grote voorgangers die in de Jaren Tachtig hun zakken vulden, een
hoop hete lucht hebben verkocht en weinig stevige vulling. Misschien dat
in een verre toekomst de toerist in Amsterdam varend langs de gerenoveerde
grachtenpanden te horen krijgt dat ook die tweede bloei van de Gouden Bocht
te maken had met slavenhandel, het bodyshoppen aan het eind van de XX-ste
Eeuw.
Het Millennium Platform doet ongetwijfeld z'n best, maar als woordvoerders
van Sony en Philips tijdens de Firato nog durven te beweren dat informatie
aan de consument over millennium-bestendigheid prematuur is, dan vraag
ik me af welk belang daarmee gediend is. Dat men niet wil laten merken
al erg ver te zijn met het oplossen van het Y2K-probleem, zoals een Philips-woordvoerder
zei, omdat men wil voorkomen dat het eigen Y2K-personeel wordt weggelokt.
Dat geeft vooral aan dat men de relatie met de consument niet als erg belangrijk
ziet.Nu door toch een soort speling van het lot dat hele complex doorgelicht
moet worden en men onder meer moet toegeven dat het merendeel van de gebruikte
programmatuur nog opgepoetst en ge'patch'ed spul is van tientallen jaren
oud, zou iemand eens kunnen vragen wat er dan intussen is gedaan. Al die
mooie projecten, voorstellen, sprookjes over object-oriented programmeren,
het lijkt erop alsof de automatiseringsbranche haar klanten jarenlang belazerd
heeft met steeds maar nieuwe laagjes plamuur over oude en wankele muren.
Het zag er fraai uit, de Graphical User Interface vierde hoogtij, maar
erachter kreunde de Cobol-code.
Creatieve plannen
Waar het een beetje aan ontbreekt is creatieve maatregelen die wat verder
gaan dan veel software-mensen aan de Cobol-code zetten. Vooral als we anticiperen
dat er toch wel wat fout zal gaan zijn noodmaatregelen nodig, die de burger
en ondernemers actief maken. Die hebben als effect dat naast feitelijke
risicovermindeirng ook de psychologische druk afneemt. Als je ergens actief
aan kunt werken neemt de angst af.
Als voorbeeld voor defusing: Registratie/depositiebank
Is het denkbaar, dat er in het laatste kwartaal van 1999 een grootscheepse
organisatie/instantie wordt opgezet, waar je een kopie van je administratie
kunt deponeren? Om eventueel voor te leggen aan een onafhankelijke instantie,
waar je arbitrage kunt krijgen als er na Y2K ruzie komt, op grote of kleine
schaal. Zoiets zou ook bij je notaris kunnen doen, maar ik denk dat het
veel grootschaliger aangepakt moet worden. Want als een half miljoen bedrijven
met hun mappen bij de notaris komen, dan heb je veel ruimte nodig. Misschien
is het een idee om de gevangenissen dan maar leeg te maken (amnestie) en
die vrij veilige ruimte klaar te maken voor de opslag van die papierberg?
Alternatief: Millennium Comité Om de burger wat meer naar voren te schuiven en een front te vormen tegen de overheersende invloed van bedrijfsleven en overheidsdiensten op de Y2K-problematiek in brede zin is er een millennium-comité (zie kader) of eigenlijk is dat een voorstel om op diverse niveau's een burger-comité op te richten.
Maatregelen op persoonlijk niveau
Bijna iedere dag komen er nu suggesties over maatregelen die genomen kunnen
worden, wat dat betreft is het heel goed dat ook de gewone burger er over
hoort. Juist omdat licht, water, medische voorzieningen toch niet 100%
zeker beschikbaar zullen zijn gaan mensen nadenken en dan komen er suggesties
die ook wanneer relatief minder vitale zaken niet goed functioneren van
pas komen. Met name de sociale contacten, samen overleggen over noodscenario's,
over veiligheid in de buurt, over wat men samen kan doen, dat is een goede
antidote tegen de paniek die de kop kan opsteken. Als je iets kunt doen
aan het probleem neemt het gevoel van onzekerheid af, samen de schouders
ergens onder zetten helpt enorm. Als we iets van het Millennium kunnen
opsteken is het dat wel, je geeft je buren weer eens een hand.
Het is nu misschien wat vroeg om al wat flessen drinkwater klaar te zetten,
maar enig nadenken over de situatie kan geen kwaad. Waar, met wie, hoe
gaat u, uw familie en de kring daar omheen de nacht van 31 december 1999
en de dagen daarna doorbrengen. Dat mag best feestelijk gebeuren, maar
om nu met z'n allen op een exotisch eiland te gaan kamperen is misschien
niet zo'n goed idee.
Nu is al bekend dat vliegen in die tijd niet zo verstandig is, zeker naar
vreemde landen. Wie er achteraf achter komt dat terug naar huis alleen
per zeilboot of zwemmend mogelijk is betreurt misschien dat zonnevlugje
of millennium-uitje. Voorzichtig dus, blijf relatief dicht bij huis, ook
openbaar vervoer, liften en dat massa-feest met duizenden mensen is misschien
niet zo'n goed idee.
Afgezien van wat u gaat doen op de millennium-oudjaarsnacht is enig nadenken
over de hele situatie wel nodig. Vooral als er omstandigheden zijn waarbij
men afhankelijk is van het functioneren van stroom, geldautomaten, apotheken
etc. etc. is enige voorzorg denkbaar.
Dagen, maanden, jaren?
De Amerikaanse schrijvers Yourdon hebben in hun boeken een hele aanpak
ontwikkeld voor allerlei aspecten van ons leven, zoals voedsel, stroom,
vervoer, geld, werk, telecommunicatie en daar geven ze dan allerlei tips
voor. Dat doen ze voor een steeds langere periode, dus eerst als bijvoorbeeld
de stroom 2 dagen uitvalt, dan 1 maand, 1 jaar en 10 jaar, in afnemende
waarschijnlijkheid natuurlijk. In hun visie, die in het boek "Timebomb
2000" boeiend beschreven is, moeten we de zaken realistisch inschatten
en kan men ook op kleine schaal maatregelen nemen.
Dat ze iedereen aanraden toch maar voor een paar weken wat noodvoedsel,
wat water en vooral wat geld bij de hand te houden is begrijpelijk, maar
voor de echte angsthazen geven ze ook tips om toch maar tijdig te verhuizen,
liefst naar kleine, afgelegen communities waar de overlevingskans groter
zou zijn.
Op die manier zijn er natuurlijk heel veel boeken vol te schrijven. Hier
beperk ik me tot het hameren op een 'grote schoonmaak' in een aantal opzichten.
Zorg dat niet alleen je huis bij de aanvang van het nieuwe millennium is
opgeruimd, maar kijk naar alle aspecten van het leven. Hoe zit het met
onbetaalde rekeningen, boetes, verzekeringsclaims, belastingdisputen, die
geleende spullen, misschien toch eens naar de notaris om een testament
of andere regeling op papier te zetten. Opruimen, dat is niet alleen praktisch
maar heeft ook psychologisch een opgeruimd effect, je maakt je minder zorgen,
de onzekerheid die anders gaat knagen poets je weg!
Eén van de positieve aspecten van deze hele situatie is dat de mensen ook
weer eens gaan kijken wie de buren zijn, hoe het met ouders of familie
gaat, oude vrienden bellen. De sociale contacten zouden met die millennium-crisis
in het vooruitzicht wel eens kunnen opbloeien.
In een crisis komen soms de slechte kanten, maar heel vaak ook de aardige
kanten van mensen naar voren, men wil elkaar helpen, dingen delen, uitlenen
en samen iets doen aan b.v. de veiligheid in de buurt en de zorg voor de
echt hulpbehoevenden. Misschien dat de overheid dit kan stimuleren, maar
iedereen kan in de loop van 1999 eens naar de buren stappen om te vragen
hoe dit of dat aangepakt zou kunen worden. De een heeft een regenton, een
ander nog een houtkachel, misschien staat er een aggregaatje in een schuurtje,
wie heeft een vrieskist of koude kelder, kun je samen vervoer versieren
als de bus op 3 januari niet rijdt, wie weet iets van ehbo, etc. We kunnen
het met elkaar een heel eind schoppen!
Kinderen krijgen
Wie niet rond Y2K in de paniek wil komen omdat er een kind geboren gaat
worden en de ziekenhuizen misschien niet bereikbaar zijn doet er goed aan
daar in maart 1999 even over na te denken en de Viagra maar even te laten
staan.