Tantra: mode of groeipad

Relatie-opfrisser, gevoelsverrijking, spirituele groei in nieuwe dimensies of nauw verholen  sex, als je er maar tantra bij zet krijg je in ieder geval meer aanmeldingen voor je workshop, seminar of training. De laatste jaren is vooral tantra een duidelijke trend in het new-age wereldje. Tantra is niet nieuw, de verwijzingen ernaar (meest praktische oefeningen) in de Boeddhistische en Hindoe tradities zijn breed beschreven en hebben dus hun wortels in het Oosten ((Sanskriet: tan = expansie; tra = bevrijding).

Er zijn al eerder ook in ons land opflakkeringen geweest van interesse in Tantra. Er waren congressen in de toenmalige Kosmos (1992), in die tijd waren er lezingen en workshops van Westerse voortrekkers op het Tantrapad als Margo Anand en Mantak Chia en verschenen de eerste boeken, onder meer van Rufus Camphausen. Maar het alternatieve wereldje kent ook golfbewegingen en nu zitten we in een nieuwe golf van belangstelling voor Tantra. Boeken, lezingen, workshops, DVD’s, het leeft duidelijk, op evenementen als het Eigentijds Festival staat men in de rij voor een snuifje tantra. De new-age is vrij gevoelig voor modes, we hebben de laatste jaren de opgang van BioDanza gezien, diksha ontvangen en geven was even helemaal in, familie-opstellingen á la Hellinger en Reiki zijn mode (geweest), wat meer terug was er Byron Katie en haar “Work”, ook de satsang-golf en aandacht voor Advaita Vedanta begint nu wat terug te lopen, Ayahuasca heeft iedereen nu wel een keertje gedaan, Enneagram werd mainstream pop-psychologie en anderzijds zijn Gurdief of Arica  weggegleden, net als Avatar en de Werner Erhard aanpak van EST en Landmark.

Pop of top

De vraag, die ik mij stel is of de huidige golf Tantra een modeverschijnsel is, dat wel weer zal wegebben, of dat hier sprake is van een stap omhoog, een meer volwassen aanpak van de oude wijsheid.

Waar plaatsen we tantra? Om te beginnen is er nogal wat verwarring over wat tantra nu precies is, want de interpretaties van het woord lopen nogal uiteen, en de invloed van onder meer het feminisme en de Osho-beweging op wat er onder tantra verstaan wordt maken dat niet veel helderder.

Enerzijds kun je tantra in de klassieke opvatting van vajra-yana (de vajra of dorje is het attribuut dat de bliksemschicht of dubbele diamant symboliseert) zien als de “harde, de moeilijke maar ook snelle” weg naar bewustwording. Het is de diamantweg waarin confrontatie en het ervaren van het extreme een leerschool vormt. In die "heftige" interpretatie van tantra ligt de nadruk op de ontwikkeling van menselijke sterkte, zowel door middel van meditatie alsook door de directe confrontatie met moeilijke omstandigheden voor het overwinnen van angsten en zwakheden. Bewuste "Sacralisering" van alle handeling, ook extreme, laat toe om alle psychofysiologische energie toe te spitsen op het spirituele leven. Het gaat dus niet om het afschudden van de egostructuur en de persoonlijkheid, maar om de ziel te bevrijden van gehechtheid aan het zintuiglijke. De literatuur uit vroegere tijden geeft overigens weinig filosofische structuur en bestaat vooral uit oefeningen en praktische aanwijzingen.

Anderzijds zien we Tantra tegenwoordig steeds meer beschreven als “de weg van het hart”, de weg van de liefde, als gevoelsleer, waarbij sterk de nadruk ligt op het vierde (hart) chakra en daarmee meer in lijn met het Boeddhistische idee van de “Middle Road”, het zoeken naar harmonie.  

In die aanpak is sex of tenminste de aandacht voor het tweede chakra door het grote publiek nu min of meer geassocieerd met tantra, in de oudere (oosterse) interpretatie is sex maar een van de confrontaties op het pad, hoewel daar polariteit wel steeds een kernbegrip is en er veel oefeningen en regimes worden aangegeven om de energie in het lichaam te sturen en te gebruiken.

De tantra-mode, die we nu zien, en die sterk beïnvloed is door mensen uit de Osho-beweging, heeft die sexuele kant sterk omarmd. Het draait om de energiestromen, maar men heeft er wel een mooi verhaal omheen gehangen over verbinding, flow, kundalini. Men knoopt het modieus aan Tolle-achtige inzichten als “leven in het nu”, hangt er een heel arsenaal technieken en meditatievormen aan die vaak ook weer sterk een Osho-signatuur hebben en stelt in essentie (een herinnering en activatie van) het gevoelsleven centraal. Op www.tantra.nl beschrijft men bijvoorbeeld antra als een gevoelsleer, als een levenwijze waarbij Liefde, acceptatie en leven in het NU centraal staan. Men maakt het enerzijds heel breed, het werkt op lichaams-, emotioneel-, spiritueel- en energetisch niveau en omvat (het leren van) geven en ontvangen en op vele niveau's acceptatie van licht en donker, maar vaak stapt men snel over naar verlangen, naar het zoeken naar verbinding met jezelf, partner of anderen. Het woord liefde en hart-energie komt dan snel op; contact, intimiteit en seksuele energie (levensenergie) zijn de belangrijkste aspecten in die aanpak, met een mysterieus smaakje, dat neigt naar het mystieke, de grote verbinding met het al.

De connectie met het seksuele in die aanpak, ook weer herinnerend aan wat in de Bhagwan-Osho beweging voor velen toch de grote vrijheidsstap betekende, wordt dan mooi aangekleed en in zekere zin versluierd. Platte begrippen als geilheid, lust, of orgasme worden verheven door te praten over energieuitwisseling, contact met je diepe verlangens en kundalini-ervaringen. Alles mag, niets moet, bepaal zelf je grenzen en maak eigen keuzes. Geen geweld, geen dwang, alles is liefde en emoties en gevoel en zijn wat je ten diepste bent.

De tantra-scholing in deze opvatting is intimiteits-scholing, helpt je in contact te komen met je gevoel. Hierin zit eigenlijk het fundamentele verschil met de tantra-opvatting aan de andere kant van het spectrum, waarbij tantra helemaal niet vrijblijvend is, juist confrontatie betekent en grensoverschrijdingen. Ervaringen die je, is de belofte van die aanpak, met een schok tot het grote inzicht kunnen brengen. Een inzicht dat eerder een totaal verwerpen van niet alleen gedachten, maar ook van emoties zou inhouden, een ervaring van de grote leegte. In die visie is gevoel ook maar een illusie, en draait het om door de maya van de zinsbegoocheling te breken en is “echt” zijn ook maar een laag. Spiritualiteit is die opvatting is juist niet zwelgen in gevoel en verbinding, maar juist vrijkomen van iedere “attachment”.

De tantra-wagen: volbeladen

Als we de nu populaire Tantra school en opvatting die verbinding en gevoel centraal stelt, eens wat nader analyseren, dan zien we dat men er vrijwel het hele new-age arsenaal aan methodes en inzichten aan vastknoopt. Om te beginnen werkt men graag met namen en begrippen uit het Hindoeïstisch pantheon, een leraar die gewoon Piet heet komt je niet tegen, het zijn meestal de Shakti’s, Parvati’s, Satori’s, premmen en ma’s met een Osho-signatuur die dit pad voorgaan. De tantra-wagen wordt dan verder volgeladen met wereldwijsheden uit alle tradities, met Sufi-dichters als Rumi of Kabir, prachtige beelden uit tradities die soms maar zijdelings met het originele tantra van doen hadden zoals de KamaSutra, maar een geur van de esoterische mysterieschool meedragen. Daarnaast laadt men het aanbod dan vol met alle methodes, technieken en concepten die men toevallig in huis heeft. Van waterdansen tot familie-opstelling, van vierhand massage tot cranio-sacraal, van geleide meditatie en NLP tot droomwerk, yoga, breathwork en coaching technieken. Daar is niets op tegen, want er zijn natuurlijk heel veel nuttige en zinnige technieken ontwikkeld, overgenomen uit oudere tradities en ook met bewezen resultaten qua healing en bewustzijnsgroei. In die zin is de huidige tantra-golf dus als een positieve convergentie te zien van de hele new-age beweging.

Wanneer je dan ook steeds meer tantra-aanbod tegenkomt op beurzen, festivals en op het internet en in de workshop-seminar-praktijk, dan geeft dat ook aan, dat er sprake is van meer integratie van al die techieken. De new-age is wat volwassener geworden, heeft het wat sexy-klinkende woord tantra geannexeerd en daar de nieuwe banier van de beweging van gemaakt. Daar is niks mis mee, als we de beperkingen, risico’s en incongruenties maar in de gaten houden.

De Osho-insteek

Het merendeel van de huidige tantra-aanbieders, het woord leraren of therapeuten is bij gebrek aan duidelijke en toetsbare kwalificaties (nog) niet aan de orde, komt uit de sanyassin-hoek en zij zijn sterk beïnvloed door het denken van Baghwan Bhagwan Sri Rajneesh ofwel Osho. Vaak hebben ze, al in de eerste Poena commune-ashram tijden decennia geleden, een behoorlijke training ondergaan, werden min of meer ervaringsdeskundige in wat daar werd aangeboden aan psychospirituele bewustwording en hebben het Osho gedachtengoed als leidraad in hun leven behouden. In communes en therapie-gemeenschappen als Humaniversity, Venwoude, de Schans en vele andere hebben ze na het min of meer inzakken van de Osho-organisatie dat gedachtengoed en met name de therapie- en meditatievormen verder uitgedragen, aangepast aan de wensen en eisen van de tijd en de overheid/verzekeraars en vormden daarmee een vrij stabiele factor in het alternatieve wereldje. Lichaamswerk, energiewerk, ademwerk, meditatietraining en vele andere technieken werden aangeboden en velen buiten de oorspronkelijke Osho-beweging ontdekten en beleefden zo prachtige weekends, trainingen en opleidingen.

Osho, die de Indiase filosofie wist te koppelen aan human potential technieken die aan de Westkust van de VS ontstonden en met name inzag, dat de naoorlogse generatie wilde en in zekere zin moest afrekenen met de ontkenning van de sexuele dimensie en het angstdenken van hun ouders, zette in therapieland een belangrijke deur open. Naast de psychedelische beweging van Timothy Leary cs, de (de-)programmeringsinzichten van Ron Hubbard en zijn navolgers in EST, Landmark, Avatar en dergelijke bood Osho een nieuw perspectief, een brug tussen spiritualiteit en (lichaams-)bewustzijn. Dat was overigens alleen maar schijnbaar een weg van totale permissie, er werd in Poena en elders zeker de eerste tijd gewerkt met vrij strenge protocollen, een vrij stricte selectie en een regime waarbij veiligheid (soms ten koste van individuele vrijheid) voorop stond, denk maar aan de anti-aids maatregelen. Osho bood een pad, een weg naar in eerste instantie “echtheid” en daarna een ontwikkeling van de diepere laag (ziel, innerlijk kind) naar spirituele bewustwording. Pel je programmering, trauma’s en complexen eerst maar eens af, door wat best als een tantrische methodiek van confrontatie kan worden beschouwd, en dan komt er ruimte voor dat andere, de ontdekking van de leegte en dus volheid voorbij het zintuigelijke.

Die tweede stap werd niet door iedereen gemaakt of begrepen, voor velen was Poena vooral losgaan, bevrijding, en hingen ze hun minderwaardigheidscomplexen op aan de meerwaardigheidsomgeving van het sanyassin zijn, je onderscheiden van de anderen door mala, kleding en vrije sex. In die zin had de Osho beweging, ondanks de waarschuwingen van Osho zelf, die niet als goeroe of God gezien wilde worden, een fascistoïde karakter. Je was er bij, of er tegen, het denken en doen was zwart-wit of beter oranje-grijsburgerlijk, afzetten tegen de gezapige outsider usance. Vooral zorgen voor numero uno, je zelf en daarbij die burgerlijke moraal niet alleen vergeten, maar uitdagen, als je geen geld had voor de trip naar Oregon ging je maar hoer uithangen. Je accepteerde de regels, anders moest je weg, zonder Dynamic meditatie in de morgen werd je een outcast, zonder dating geen sanyassin. Na zijn dood is dat alleen maar sterker geworden, de grote beeltenis van Osho tijdens tantra-events, de focus op sex (vermomd achter mooie beelden) als enige weg, de us-them mentaliteit spreken voor zich.

Met alle positieve aspecten van de Osho-aanpak is dat het gevaar van de huidige tantra-golf, want in vrijwel alle meditaties en oefeningen, die men onder de tantra-banier brengt is sprake van sterke groepsdwang, de affirmaties en beelden die men aangereikt krijgt, vragen wel dat men zich aanpast, meegaat, de voorgehouden weg accepteert. Het lijkt alsof men zelf kiest en bewust wordt, maar er is sprake van een stevige hersenspoeling en omprogrammering. Nu is ontprogrammering, dat is het goede van wat Ron Hubbard en Scientologie ons bracht, zeker nodig in onze op de materie en het ontwikkelen en versterken van het masker (persona/ego) gerichte cultuur. Maar er sluipt gemakkelijk een vals accent, een sluiproute in, die ons doet denken dat de imperfectie in onszelf (onze trauma’s, onze saboteurs, onze problemen) opgelost kan worden. In wezen is dat ook de boodschap van “the secret” en “what the bleep”; je bent niet perfect maar wij reiken je de hulpmiddelen, de weg, het gedachtengoed, de magische werktuigen om daar mee af te rekenen. En net als bij Scientologie en navolgers geven we je een (vaak bijzondere en indringende) ervaring, maar slaan we de haken voor de vervolgtraining, Tantra 2, 3, de jaartraining, de opleiding er ook stevig in, de verslaving aan het tantrapad is business geworden.

Het openstaan voor andere wegen is beperkt. De focus op gevoel en het slaan van een brug tussen lijf en hart, met een grote streep door de gedachten, oordelen, separaties is echter maar één van de wegen naar spiritualiteit of “verlichting” wat dat ook moge betekenen. Kloosterordes, mysteriescholen, de theo- en andere sofen, bieden ook een spiritueel pad, op een berg zitten, sport, zingen of wandelen zijn andere wegen, er zijn meer chakra’s en meer mystieke belevenissen. De focus op dat tweede chakra met natuurlijk voor velen onvermoede en krachtige schakelaars heeft het gevaar, dat blokkades in andere chakra’s kunnen worden kortgesloten. De energiestromen lijken dan mooi te gaan vloeien, maar ontkennen dan emoties als woede, treurnis, angst op andere punten. Dan wordt tantra een noodverband, een symptoom-aanpak, en kunnen andere pijnpunten tot ongewenste en ernstige explosies leiden of gevolgen hebben die ogenschijnlijk toevallig zijn, maar wel degelijk te maken hebben met de schijn, die onbedoeld de boventoon kan voeren bij tantrawerk. Daar komt bij, dat de zorgvuldigheid en tijdsbeslag, die bij de originele Osho-trainingen goed doordacht was, nu vaak ten behoeve van een snel weekend of tantra-weekje overboord gaat. Waar oorspronkelijk weken of maanden nodig werden geacht voordat men, na evaluatie, verder kon gaan met meer intensievere trainingen, propt men dat nu in een paar dagen, vaak met deelnemers die letterlijk nog nooit goed in hun broek hebben gekeken. Tantra is, helaas, big business, tantra-weekends kosten meer dan andere trainingen. Sex lokt klanten en verkoopt, maar is ook gevaarlijk terrein en dat ook altijd geweest.

"Festival of fake"

In de praktijk is het keurslijf van de heiligheid, de liefde en het innige contact, waartoe men als leider of deelnemer in tantra-rituelen of trainingen gedwongen wordt, namelijk net zo min vrij en bewust als wanneer men deelneemt aan een Landmark, EST, of militaire training. Tantra verdraagt geen conflicten, geen weerspannigheid, ga door je weerstand heen (of ga maar weg) is het devies, dat echter zelden wordt aangereikt door leiders of trainers, die zelf werkelijk vrij zijn geworden. De (g)heilighied druipt er van af, niet alleen in de trainingen zelf, maar ook de meeste websites en folders zijn zo onecht, zo met suiker en geleende wijsheid besmeurd, dat de werkelijke intenties voor wie even verder kijkt duidelijk zijn. De trainers zijn onveranderlijk ervaren, wijs, gelouterd en met  ellenlange lijsten van wat ze allemaal niet hebben geleerd, meegemaakt en te bieden hebben. Hun foto’s meer dan artistiek verantwoord, meestal een decade of zo achterhaald, en dat de problemen in hun eigen sexleven hun inspiratie waren en nog steeds niet zijn opgelost wordt niet vermeld. Dit terwijl eerlijk omgaan met de eigen beperkingen juist zo inspirerend kan zijn, maar echte kwetsbaarheid tonen blijkt vaak wel gewenst voor de deelnemers, maar zeker niet voor de leiding.

Men speelt met het tantra-aanbod in op andere behoeften dan de oppervlakkige gevoelsintensivering (als alternatief voor de parenclub, de relatietherapie, de eenzaamheid, de impotentie, de datingsite), maar maakt niet echt duidelijk wat de grenzen zijn en schildert vooral beelden van zichzelf als volleerde tantrikas en overheilige gevoelsmensen. Daar doorheen prikken wordt niet gewaardeerd. Dat doet denken aan het ontkennen van de toch wat vunzige kanten van Osho’s eigen sexbeleving, z'n smetvrees en geurfobie (de sniffers bij de deur van de meditatieruimte), de slimme handel in gebruikte RollsRoyces waar vooral veel geld mee werd verdiend, de vliegtuigspelletjes waarbij altijd de sukkels onderin de piramide het gelag betaalden, de gedwongen huwelijken voor verblijfsvergunningen en andere vuile was die niet alleen nooit naar buiten kwam, maar niet eens zou worden geloofd. Bewegingen met een overtuigingsbasis, of dat nu Tantra is, de kerk(en), Santo Daime, Biodanza of Yoga moeten altijd waken voor inkapseling van de oerwaarden, die heel goed en zuiver kunnen zijn, in schijn(heiligheid), materiële afhankelijkheid van de hierophanten/evangelisten, verkokering en us-them denken met uitsluiting van andersdenken/voelen.

Tantra is potentieel een brede vlag voor geïntegreerde en convergerende bewustwordingstechnieken en omdat voor velen van ons de sexuele kant van ons worden en zijn wel wat meer aandacht mag krijgen, ook zeker meer dan een modegril. Maar er moet gewaakt worden voor het oneigenlijk gebruik van de sexvlag, voor het te veel en te haastig opdringen van ervaringen en het negeren van de behoefte aan diepgang, nazorg en compassie die vaak achteraf pas naar boven komt.

Luc Sala