WWW: cliprecht, klikrecht, kliprecht

Juridische jungle in cyberspace

Er is nogal wat te doen rond de copyrights, officieel valt dat onder de noemer 'intellectuele eigendom' van digitale media. Misschien heeft u daar weinig boodschap aan, maar dat kan veranderen. Is uw bedrijfnaam nog niet door een ander (cyberkraker) als web-domain geregistreerd of gebruikt een of andere grapjas uw prijslijst via een directe verwijslink in zijn pagina als de zijne? Copyrights worden steeds belangrijker, het idee van de 'hackers' dat het om 'onverdedigbare' en dus niet afdwingbare rechten zou gaan is sinds de afgang van de Nederlandse digerati tegenover Scientology (Karin Spaink en consorten verloor dat en terecht, maar verklaarde schaamteloos haar afgang als overwinning, ondertussen won Scientology reeksen zaken over de hele wereld) wel verdwenen. Digitale copyrights zijn lastige dingen, organisaties als Buma/Stemra gaan er met de techno-fascistische botte bijl achteraan en maken bijvoorbeeld het uitbrengen van CD-ROM's met websites haast onmogelijk, als er maar een regeltje muziek of songtekst op staat kost je dat minimaal fl 1,60 aan rechten. Maar ook de civiele aanspraken van al dan niet vermeend rechthebbenden kunnen uit de hand lopen. Toen we zelf van een of andere louche advocaat een vordering van fl 45.700,- kregen omdat een ingezonden brief van een lezer op onze website belandde schrokken we wel even, want inderdaad dat soort zaken is meestal (nog) niet goed geregeld en dus kan iedere gek vragen wat ie wil.

Niet alleen sex

De meeste commotie is op dit moment rond de aansprakelijkheid van site-beheerders en providers voor met name sex en opruiende, racistische of anderszins onbehoorlijke data, die over landsgrenzen heen verhuizen. Daar zijn ondertussen voldoende uitspraken over (bv One-to-One versus BT/Ictis en Playboy versus Frena) die duidelijk maken dat er wel degelijk grenzen zijn aan de digitale datavrijheid. Op lange termijn onduidelijker zijn de meer zakelijke rechten, zoals auteursrecht op bestanden met persoonsgegevens, kopierecht, aansprakelijkheid voor de inhoud (smaad), de naamgeving en het merkenrecht, de aansprakelijkheid van de poster, de doorgever en de provider, maar ook de opkomende en nog heel vaag beschreven rechten als click-recht en cliprecht.

Daarbij moet er naar twee kanten gekeken worden, enerzijds de vrijheid van meningsuiting, de rechten en plichten van de eigenaar/opsteller/provider van data en anderzijds de rechten van de burger, bv. de bescherming van z'n persooonlijke levenssfeer en privacy, zoals via de Wet op de persoonregistratie wordt geregeld. De EU heeft hiervoor ook al zgn Data Protection Directives doen uitgaan.

Huidig recht

Volgens de kenners zijn de huidige wetten en regelingen rond het auteursrecht in principe ook bruikbaar voor het digitale en cyberdomein, maar er wordt, met name onder druk vanuit de VS, toch gewerkt aan uitbreiding van met name de Berner verdragteksten, die de internationale wederzijdse erkenning van intellectuele rechten regelen.

In Geneve is de WIPO bezig om ook databases als aparte categorie (sui generis) auteursrechtelijk te beschermen, dat zou bijvoorbeeld de ruzies rond telefoonboeken in het voordeel van de PTT's beschermen, maar ook de rechten van de burger op b.v. z'n eigen gegevens drastisch beperken, die komen dan te liggen bij de compilator. Tegen die WIPO plannen bestaat wel verzet, met name vanuit de bibliotheekwereld, die ook het inzagerecht of leesrecht in bibliotheken in gevaar ziet komen (http://ksgwww.hardvard.edu/llp/datacon.html of http://www.essential.org/cpt).

Waar het om gaat is dat door het uitbreiden van de auteursrechten in het digitale domein bijvoorbeeld het browsen of zoeken naar bepaalde informatie afgedekt kan worden. Feitelijk is het al zo dat wat Altavista en Yahoo en zo doen eigenlijk niet mag, je kunt niet zonder voorafgaande toestemming andermans bestanden gaan indexeren en het resultaat aan derden verkopen. Ook het chachen, spiegelen of werken met proxies mag eigenlijk niet zonder voorafgaande toestemming en dat is feitelijk een bom onder het hele idee van kabelmodems etc. Dat wil men beter regelen, maar daarmee gooit men misschien meer overboord dan nodig en rechtvaardig is. Want zonder inzage of zoekrecht wordt ook de mogelijkheid van controle van bepaalde bestanden een wassen neus, want als je ergens niet - zonder betaling - in mag kijken zul je nooit weten of bepaalde gegevens over jezelf, je bedrijf of wat dan ook niet kloppen.

Rechtsvragen

Hoewel met name de uitgevers geporteerd zijn van het idee dat alle digitale besatanden beschermd zijn door een eigen soort auteursrecht is de samenleving daar misschien niet zo bij gebaat. Want controle van bestanden, controle van wat er mee gebeurt, er ontstaat naast de 'echte' burger ook een 'virtueel' beeld van die burger, met b.v. koopgedrag, ziektes, subjectieve beoordelingen, status als consument of kredietwaardigheid, waar men geen weet meer van heeft en waar geen controle op mogelijk is. Het ene land kan proberen zoiets wettelijk te regelen, maar als b.v. Tonga niet meedoet zet men toch de database ergens op Tonga (of op een satelliet in naam van Tonga).

Evenwicht

Misschien is het verstandig ons af te vragen wat de onderliggende evenwichten en balancerende krachten zijn of zouden moeten zijn. Wat is de basis van een klikrecht (clickright) om te kijken naar bestanden (vergelijkbaar met het inzien van boeken in een bibliotheek) of het clipricht (een soort variant op het kopieerrecht) en hoe zit dat met de rechten en plichten van zowel degene die materiaal op het net zet als degene die er naar kijkt. Zouden we bijvoorbeeld geen instantie moeten hebben die wel toegang heeft tot alle bestanden, zelfs die zijn afgeschermd voor het publiek.

Heel vaak vergeten we dat aan wetten ook rechtvaardigheid ten grondslag ligt of zou moeten liggen, dat rechten en plichten met elkaar verweven zijn. De historie kan dat verduisteren en dan komen er soms oorlogen van, met verschrikkelijke tragedies, alleen maar omdat de ene partij zich niet voldoende verdiept heeft in de basis van bepaalde rechten.

Dit zijn rechtsvragen, waar nog eens stevig op gestudeerd moet worden. Daartoe verwijs ik hierbij graag naar wat sommige juristen zich misschien nog herinneren, namelijk het Balinese KLIP-Recht, een soort overgeleverd jutrecht. Een bijna obscuur onderwerp, waar je zelfs op het Internet niets over zult vinden, maar in de vorige eeuw wel de oorzaak van een verschrikkelijke slachting en de teloorgang van een aantal balinese vorstendommen en vorstenhuizen in wat men zich daar nog herinnert als Puputans, bijna rituele zelfmoorden van balinese vorsten en hun familie, die volgens hun eer en geweten het door de Nederlandse overheersers ongeldig verklaarde KLIP-Recht (Tawan Karang) van de onder hen staande bevolking niet wilden ( en in hun visie niet mochten) afpakken. Een zwarte bladzijde in onze koloniale geschiedenis, vooral omdat de rechtmatigheid van het verzet van de Balinese vorsten nooit is erkend. Het kliprecht was het excuus voor 5 militaire expedities naar Bali (1846 tot 1906), de ondergang van Badung en Tabanan en de KlungKung puputan van 20 september 1906. Voor de slachter van de Atjeh-oorlog, de toenmalige gouverneur generaal J.B. van Heutz misschien een handige aanleiding om het zelfbestuur van Bali min of meer te beeindigen, voor de Balinezen blijft het onrecht.

De stap van kliprecht naar cliprecht is meer dan een woordspelletjes, het spul dat je toevallig vindt op het strand mocht je volgens dat kliprecht houden, maar de vraag is of er ook geen verplichtingen waren, zoals het brandend houden van lichtsignalen, vuurtorens of betonning. Voor het klikrecht van ons cybertijdperk kunnen we een dergelijke vraag stellen, brengt vrije toegang tot data helemaal geen verplichtingen met zich mee. Misschien moet je betalen, maar je zou ook kunnen denken in termen van een soort burgerplicht om de beheerder van data erop te wijzen, dat er ergens een fout staat. Ik weet het niet, maar dat we de rechtsvragen in cyberspace niet kunnen afdoen met eenzijdige rechten dan plichten kunnen we leren van dat Balinese kliprecht.

Luc Sala 020-6202970 email via sala$euronet.nl