TM-beweging weerspiegelt Meester

Het is niet erg bekend dat de spirituele leider van de Transcendente Meditatie (TM-)beweging, Maharishi Mahesh Yogi, in ons land verblijft. In een oud Franciscanerklooster in de Limburgse bossen is er de Maharishi Vedic University en heeft deze Indiase Meester zijn residentie. Een interview met een van de `Verlichten' van onze tijd, die zich tegenwoordig ook op het politieke vlak begeeft met de `Natural Law'-partij.

Is het mogelijk dat een eenvoudige meditatietechniek individueel zo goed werkt en zelfs uitstraalt naar de omgeving, dat er meetbare positieve effecten zijn? De TM-beweging is daarvan overtuigd, levert voldoende statistisch materiaal om haar claims te onderbouwen en heeft ondertussen miljoenen mensen een deur naar innerlijke rust geboden. Het eigen gelijk wordt er daarbij, ook door de Maharishi zelf, soms ietsje te dik op gelegd. De cultuur van de beweging heeft daardoor voor velen iets benauwends, van een succes tijdens de Engelse verkiezingen kan dan ook niet gesproken worden.

De boodschap van de Maharishi is in essentie gezond en niet-bedreigend, in de uitwerking komt het hier en daar minder tolerant over. Er is een spanningsveld tussen de ziel van de beweging en de persoonlijkheid ervan in de wereld. Een gesprek met de leider bevestigde dat ook in hem dat spanningsveld zich manifesteert.

Een diepgaande ervaring

`Anderhalf uur oog-in-oog praten met de Maharishi is een transcendente trip, je zinkt weg in een bijna hallucinatieve staat. Zijn uitstraling is verdovend, deze wereld houdt op te bestaan en buigt zich naar het vriendelijke beeld van deze Meester. Wat hij zegt hoor je haast niet meer, zijn woorden gaan onder in de visuele ervaring, waarschijnlijk op een dieper niveau dan de feitelijke betekenis van wat hij zegt. Je kritische vermogens hebben de neiging weg te duiken achter het gevoel van vredige rust, het bij Hem zijn is voldoende. Slechts met moeite kon ik me af en toe losmaken uit de hypnotische fascinatie en iets vragen. Daarbij schaamde ik me bijna, ik voelde me alsof het alleen mijn beperkingen en mijn projecties waren die ik over het voetlicht probeerde te brengen: mijn logica verdronk in zijn overdonderend gelijk. Ik bleef gevoelsmatig nauwelijks overeind in een interview dat meer op een audiëntie leek. Onder de oppervlakte bleef er echter het knagende bewustzijn dat boodschap en boodschapper niet helemaal spoorden, ook al vinden anderen dat hij juist helemaal leeft wat hij zegt, is wie hij wil zijn.' L.S.

Het spirituele A-team

Er zijn heel wat geestelijke leiders, goeroe's en heiligen in deze wereld, maar wanneer we praten over figuren van historische betekenis dan is het lijstje wat beperkter. Hoe mooi en heilig een `Meester' ook is, maakt wat hij zegt en doet ook echt iets uit, bereikt en inspireert de boodschap voldoende mensen? Zonder in te gaan op de inhoudelijke waarde van wat ze verkondigen, bestaat het spirituele A-team van de laatste decennia dan misschien uit de Dalai-Lama, Paus Johannes Paulus, Osho (Baghwan) en inderdaad Maharishi Mahesh Yogi?

Maharishi's naam betekent `Grote Ziener', een Rishi is een ziener die vanuit zijn eigen zuivere bewustzijn de natuurwetten en hun functioneren (Veda's) schouwt en Maha is groot. Hij startte een jaar of vijfendertig geleden met zijn boodschap, dat een meer verlichte staat voor iedereen bereikbaar is. Daartoe is niet meer nodig dan een vrij simpele techniek, die hij Transcendente Meditatie noemde. Die techniek bestaat uit twee maal per dag twintig minuten meditatie met gesloten ogen op basis van een individuele mantra. Die mantra's worden toegekend door TM-leraren, die ook hun `cursisten' begeleiden bij het oefenen met het inwendig herhalen van zo'n `innerlijke' klank of woord. Het werkt eenvoudig, de meeste mensen voelen al vrij snel resultaat en het is nauwelijks cultuurgebonden. Zonder van degenen die TM willen doen veel meer dan die simpele mantra-meditatie te vragen heeft de Maharishi een stevige en wereldwijde organisatie weten te scheppen. Meedoen is zeker in vergelijking met moderne bewegingen als Avatar betaalbaar. Er komt ook vrij weinig ritueel en spirituele poppenkast aan te pas, het is een `cleane' meditatietechniek. Men leert innerlijke rust te creëren, de dagelijkse emoties vlakken wat af, de getrainde TM-ers stralen dan ook een soort rustige, wat introverte sfeer uit, ook kenmerkend voor de organisatie. Streven naar innerlijke perfectie, al mis je soms wat warmte.

Een gesprek met deze Meester is niet erg gemakkelijk te regelen, hij leeft de laatste jaren wat meer teruggetrokken en houdt zich ook minder bezig met de dagelijkse leiding van de TM-organisatie. In zijn denk-tank en universitair centrum (Maharishi Vedic University) in Vlodrop en in samenwerking met andere Maharishi Vedische universiteiten in o.m. de VS houdt hij zich nu meer bezig met de basis van zijn filosofische erfgoed, de Veda's. Een hele reeks geleerden uit India en andere Oosterse culturen vullen de gebouwen en tuinen in Vlodrop met hun schilderachtige gewaden, deze `pandits' hebben onder meer de Ayur-Veda medische traditie voor het Westen ontsloten. Maar het gaat niet alleen om oude tradities, medewerkers van de Maharishi zijn ook bezig met moderne computertechnieken en bijvoorbeeld Virtual Reality, dat ze willen gebruiken in grote `VEDA-LAND' themaparken. Die stap van een heel oude basis naar de allermodernste technieken riep bij mij de wens op om eens te gaan praten met de Maharishi.

Naar binnen

Kennismaken met de TM-beweging was niet zo moeilijk, ik had al zo'n achttien jaar geleden de TM-methode leren kennen en er toen ook baat bij gevonden. Ik gebruik de mantra-meditatie (die blijft je altijd bij) nog wel eens, vooral bij vermoeiende reizen en in vliegtuigen helpt het me nog steeds de bovenkamer te ontspannen. Ondertussen heb ik echter een groot aantal andere technieken ontmoet, gebruik een brainmachine en zelfhypnose. Ik raak er daarbij steeds meer van overtuigd dat ook zonder ontsnappingen het leven de moeite waard is en genomen kan worden zoals het komt (of we het zelf doen komen). Maar er was dus een connectie met TM en een relatie van lang geleden, Jacques Uijen, die ondertussen zelfs een van de belangrijkste steunpilaren van de Maharishi is geworden. Er volgde een aantal contacten met de Nederlandse TM-staf, vriendelijke en meelevende mensen waarmee ik gesproken heb over de TM-beweging, hun marketing en hun plannen.

Entourage

Je kunt niet zomaar bij de Maharishi binnenwandelen, wat dat betreft is hij wat afgeschermd van de wereld. Het is allemaal wel te begrijpen, zeker nadat je de uitstraling van de man hebt ervaren. De Meester resideert in een enorm kloostercomplex met lange gangen die naarmate je dichter bij zijn vleugel komt, steeds indrukwekkender worden, overal rode lopers en de deur naar zijn vleugel is zelfs met goud beslagen. Na het uitdoen van de schoenen neemt het gevoel van eerbiedige bewondering vanzelf toe; de audiëntieruimte zelf is een soort heiligdom, met een troon voor de Meester en aan weerszijden daarvan zijn medewerkers plechtig gezeten. Overdadig veel roze en goud, het was precies het hof van een Oosterse Maharadja. Bij mijn interview waren niet alleen een stuk of wat kopstukken als decorum aanwezig, maar vulde de zaal zich ook geleidelijk met wat muisstil luisterende stafleden en gasten.

Het is een indrukwekkende organisatie die ook de techniek niet schuwt. Zo was er de modernste techniek voor video- en audio-opnamen, alles is zeer professioneel, mijn eenvoudige Sony taperecorder viel wat dat betreft uit de toon. Ikzelf misschien ook, want ik kwam daar met de euvele intentie om vragen te willen stellen, met het idee dat ik misschien wat richting kon geven aan het gesprek. Temidden van zijn schare volgelingen, die slechts glimlachend en doodstil luisterden naar Zijn woorden, dorst ik met de grootste moeite af en toe een vraag te uiten. De vriendelijke woordenstroom golfde over me heen, ik kreeg de hele santekraam die ik uit de boekjes ook al had opgesnoven, nog eens breed uitgemeten over me heen. Mijn zorgvuldig voorbereide notities en vragen losten op in mijn fascinatie voor zijn persoonlijke uitstraling, in deze enscenering kon ik niet veel meer doen dan af en toe de handen in de lucht steken en proberen wat praktischer vragen te stellen. Dat werd niet echt gewaardeerd, vooral niet door de mensen er om heen, mijn kritische vragen pasten niet in de sfeer van devote gehoorzaamheid. Hoe kon ik denken dat deze man iets wilde vertellen over wat hij van de gewone wereld vond, over zijn ambities en plannen, over waarom hij niets zag in andere leringen en tradities. Dus luisterde ik, of eigenlijk keek ik veel meer, in een soort overgave met wat opflakkerende momenten van rationaliteit.

Traditie

Deze eenvoudige monnik, zoals hij zichzelf presenteert, die slechts een traditie doorgeeft en niet over zijn persoonlijke gevoelens en ervaring wil spreken, doet je wegzweven naar een transcendente beleving. Hij kijkt je aan en dan voel je een verbinding met de eeuwigheid, met zo iemand heb je nooit meer therapie of een LSD-trip nodig; kijken naar hem is een trip, de werkelijkheid buigt zich. Ik heb al heel wat belangwekkende persoonlijkheden ontmoet, waaronder een paar van `s werelds spirituele zwaargewichten, maar deze Maharishi is een van de indrukwekkendste.

Wat hij zegt is niet zo erg nieuw, maar op zich natuurlijk waar en inspirerend. Je moet in jezelf op zoek naar de harmonie en daarbij geeft hij een praktische methode op dat pad naar verlichting. Die methode is, in de praktische uitvoering, wat TM onderscheidt van bijvoorbeeld Yoga of Zen.

Volg de methode, zegt hij en de rest gaat min of meer vanzelf, je komt vanzelf in contact met de `natural laws' en krijgt geleidelijk kosmisch bewustzijn. In plaats van te worstelen met de duisternis en de oorzaak van die duisternis te willen doorgronden, moet je de zaak gewoon omdraaien en juist het licht opzoeken. Door het tweede element - licht - toe te voegen aan het eerste element - duisternis - lost die op. Op analoge wijze moet je de geest naar een gelukkige omgeving brengen om het lijden te verlichten.

Het leven is van nature vol: het is bedoeld als een staat van volmaakt geluk, vervulling en glorie. Wanneer je dat nog niet hebt bereikt is er een reeks `natuurlijke' oefeningen die je op dat niveau kan brengen.

Er zijn zeven staten van kennis en bewustzijn, naast waken, slapen en dromen zijn er nog vier hogere staten waarin je de eenheid van het leven en alle leven kunt ervaren en transcenderen naar een gelukzalige `bliss'. Op de drie lagere niveau's ervaar je het leven als leeg, vol met lijden, ziekte, onrecht en tranen, op de hogere niveaus verdwijnen die. TM is de juiste methode om die hogere niveau's te bereiken en wel door aan de wortels van het prbleem iets te doen, het gaat daarom verder dan oppervlakkige remedies die alleen iets aan de symptomen doen. TM zorgt ervoor dat er (weer) een verbinding ontstaat met het onderliggende transcendente bewustzijn, de oceaan die het hele potentieel van de natuurlijke wetten bevat, en waarvan onze problemen en emoties slechts golfjes aan de oppervlakte zijn, die de verbinding met het totaal verloren hebben.

Hij zegt dat heel fraai, heel bestudeerd ook, maar deze boodschap heeft hij dan ook al heel vaak uitgedragen. Erg interactief komt het allemaal niet over, hij herhaalt bij een vraag zijn basis- boodschap in een aantal varianten, minzaam en begrijpend, je kunt tenslotte maar zoveel toelaten als je kunt bevatten. Bij mij was dat niet zoveel, ik had het gevoel dat de eenheid der dingen ook eenvoudiger gezegd kan worden, met minder bloemrijke omhaal van woorden. Dat gaf de Maharishi ook wel toe, in veel leringen, tradities en scholen gebruikt men woorden en omschrijvingen die net zo goed zijn als wat hij vertelt. Maar toen hij 35 jaar geleden met zijn inzichten kwam, heeft hij gekozen voor een begrippenkader met woorden als Transcendent en Natural Law. In India was hij tot de ontdekking gekomen dat andere tradities waren verwaterd, dat er slechts uiterlijke wijsheden en gebruiken waren overgeleverd, maar dat alles los was komen te staan van hun basis in het transcendente. Vanuit dezelfde Vedische `lineage' (Veda = oud- Indiase pre-Hindoe literatuur) van zijn leermeesters als Brahmananda Saraswati, Vasistha, Vyasa en Shankara had hij ook andere woorden kunnen kiezen, maar dat maakt niet zoveel uit, de mensen nemen toch wel datgene op wat ze kunnen bevatten, zegt hij. Wat wel belangrijk is voor hem is de exacte manier van mediteren, die is essentieel en ook de enige wijze om in contact te komen met het diepere in jezelf, met het ware licht van je ziel.

Tolerantie?

Op de vraag of andere `geloven' en boodschappen dan niet meetellen, antwoord hij dat alleen TM echt werkt en de mensen helpt op het pad naar het Licht. Daarin hebben andere disciplines en tradities gefaald, die hebben ooit wel eens de ware boodschap gevonden maar die is verloren gegaan, alleen TM biedt nu de juiste en zuivere weg. Al die tradities hadden deze transcendente waarden in zich, en hun stichters waren verlicht, maar daarvan zijn nu slechts lege woorden overgebleven, die niet de ervaring representeren waar ze voor staan. Er zijn wel methodes die de juiste richting hebben, maar er niet het maximale uithalen. Zo is volgens hem het idee uit de Gestalt psychologie om je te identificeren met andere objecten op zich heilzaam, maar dit zou nog beter werken indien de identificatie betrekking heeft op het `Zelf' in de zin van de connectie met de `Natural Law'.

Het gaat om het vinden van het universele uit de `multitude', om het samenbrengen van de verscheidenheid tot de bewustwording van het Ene.

Dat is mooi, maar dan terugkijken en liefdevol al die verscheidenheid weer omarmen, die stap proefde ik niet. Misschien zei hij het wel op een of andere manier, maar ik proefde geen gevoel van compassie en aanvaarding van het andere. Zelfs als ik aanneem, dat het allemaal heel goed bedoeld is, dan proef ik nog een intolerantie. Ja, is dan de tegenwerping, maar dat is geen intolerantie tegenover andere tradities, hij is intolerant tegenover het verlies van hun eigen bron en inhoud en daardoor het gebrek aan effectiviteit en zuivere ervaring.

Ik vond dat maar verbazend, aan de ene kant die uitstraling en de nadruk op de Natuurlijke Wetten van acceptatie en liefde maar dan toch dat gelijkhebberige, zo'n afwerende houding tegenover andere tradities. Hoe kun je, duidelijk in verbinding staand met de diepere energie en met andere werkelijkheden, geen waardering opbrengen voor de manier waarop mensen in alle tijden hun zoektocht naar de Union en de Communion, die tezamen het Goddelijke vormen, hebben vormgegeven? Je kunt nog zo gedreven doen aan Zen of Sufisme, aan bodywork of het bewust accepteren van je werkelijkheid, volgens de Maharishi betekent dat allemaal niets in vergelijking met wat TM je kan brengen. Er is geen andere weg dan Zijn weg, en daar gaan mijn haren dan een beetje van overeind staan. Het gelijk is te verpletterend, er is geen ruimte voor gewone twijfelaars zoals ik. Of is dat toch een cover, een veilige veste voor een uiterst kwetsbare en daarom wat afgesloten ziel? De nadruk op de wetenschap, op het onderzoeken en bewijzen, is dat wel bewijs van sterkte? De Maharishi wijst op de gevaren van oppervlakkigheid en inbeelding op het relatieve ervaringsniveau, het onduidelijke en soms verwarrende, maar juist daarvoor heb ik geen behoefte aan bewijzen en cijfers; daar is de ervaring op zichzelf voldoende.

Paternalistisch

Natuurlijk besef ik, en dat wreef de Maharishi me nog eens fijntjes onder de neus, dat ik alleen maar kan leren wat ik al weet en dat dus mijn gevoel over de persoonlijkheid van de Maharishi en de invloed daarvan op de hele beweging mogelijk een soort zelfbevestiging is. Ik heb moeite met impliciete authoriteit, met een gebrek aan emotionele betrokkenheid en hoef helemaal niet zo perfect te zijn. Dat houdt dan wel in, dat ik me persoonlijk niet helemaal thuisvoel in het TM-gezelschap, het is me allemaal wat te steriel, er wordt te veel herhaald en de omgangsvormen zijn wel voorkomend, maar niet altijd vanuit het hart.

Nu zijn de TM-mensen er ondertussen ook wel achter dat hun beweging de neiging heeft een mono-cultuur te worden, men wil wat meer `open' worden. Een cult of sekte kun je het niet noemen, buiten het symbool van de Maharishi doet men niet aan persoonsverheerlijking, de rituelen zijn beperkt, de oefeningen resultaatgericht en wie niet echt in de Veda's gelooft mag ook mee blijven doen. Men stelt ook specifiek dat het niet om een religie gaat. Een moderne beweging ook, de Maharishi ziet `techniek ook als een onderdeel van het universele en een manier om tot hoger bewustzijn te komen', dus van computers en elektronica is men niet bang. De organisatie is goed doortimmerd en heeft ook wereldwijd succes gehad. Het lijkt er wel wat op dat in bepaalde landen zoals Nederland, Canada en de VS de aanpak wat beter aanslaat.

De Meester zelf lijkt wat minder geïnteresseerd in het `gewone' TM deel van zijn beweging. Hij is op een ander niveau aan het werk, heeft geleerden om zich heen verzameld en daarmee een soort enclave binnen de beweging gevormd. Daar houdt men zich bezig met het TM-Sidhi programma (beoefening Yoga Sutra's) als vervolg op de basis TM-training, met Ayur Veda, Vedische Astrologie, en Yagyas (procedures om bepaalde natuurwetten te beïnvloeden).

De Maharishi zelf is wel bereid zijn interesse voor de Vedische traditie creatief te combineren met andere ontwikkelingen en heeft bijvoorbeeld ook een `Master-Plan' voor globale ontwikkeling gemaakt, dat verder gaat dan een theoretische verhandeling.

Een van de praktische zaken die nu zijn aangepakt is het stichten van politieke partijen, zoals de Natural Law Party in Engeland, die zich de afgelopen verkiezingen voor het eerst manifesteerde.

Buiten de grenzen treden

Uit de strekking van dit artikel zou u de indruk kunnen krijgen, dat ik TM en de hele TM-beweging kritisch benader. Dat valt wel mee, ik vind juist dat de eenvoudige methodiek die men propageert eigenlijk nog veel meer aanhang verdient. Het werkt, past qua aanpak bij deze jachtige tijd en het afzien van koppeling aan welk geloof of waardenstelsel dan ook - behalve de verbinding met de diepe bron in onszelf - maakt het acceptabel voor vrijwel iedereen. Er is niets zweverigs aan, het is wetenschappelijk goed onderbouwd, de organisatie erachter is over het algemeen genomen ethisch en niet spilziek, aan TM zul je je niet bezeren. Dat een impuls vanuit die optiek ook in ons politieke klimaat verfrissend kan zijn, blijkt uit mijn commentaar.

Vanuit die positieve inschatting, en nog onder de indruk van de uitstraling van de Maharishi moet ik echter opmerken dat de verpakking van de boodschap voor mij te beperkt en wat verwarrend overkomt. Het is een confrontatie met een paradox en dat schijnt weer te passen in wat de Veda's zeggen over een ontmoeting met een Verlichte Meester. De diepe zielsboodschap van deze Meester kan ik gemakkelijk aanvaarden, de saus van zijn persoonlijkheid er overheen smaakt me niet helemaal.

Luc Sala