VOEDSEL DER GODEN

Door Terence McKenna

Vertaling beginmanifest uit `Food of the Gods' van T. McKenna

EEN MANIFEST VOOR HET NIEUWE DENKEN OVER DRUGS

De mensheid wordt achtervolgd door een spookbeeld: drugs en de vraag is nu wat we daar mee aan moeten.

De definitie van de menselijke waardigheid, ontstaan in de Renaissance en daarna geëvolueerd tot de democratische waarden van de moderne westerse beschaving, lijkt te verdwijnen.

De media wijzen er ons met veel nadruk op dat de menselijke aanleg tot obsessief gedrag en verslaving een duivels verbond is aangegaan met de farmaceutische industrie.

Voorheen onbekende vormen van drugsgebruik wedijveren nu op een vrijwel ongecontroleerde wereldmarkt; in de Derde Wereld zijn complete regimes en naties in de ban van de verslavende legale en illegale substanties. Deze situatie is niet nieuw, maar ze wordt steeds erger. Tot voor kort waren de internationale drugskartels de gewillige marionetten van regeringen en geheime diensten. Die organisaties waren op zoek naar bronnen van zwart geld waarmee ze hun eigen vormen van verslaving wilden financieren. Tegenwoordig zijn deze drugskartels, dankzij een ongeëvenaarde vraag naar cocaïne, uitgegroeid tot monsters van Frankenstein, die een bedreiging zijn gaan vormen voor hun scheppers.

Overal om ons heen woeden zogenaamde drugsoorlogen (Wars on Drugs), gevoerd door doorgaans trage en ondoelmatig werkende regeringsinstanties, die veelal op doorzichtige manier samenwerken met de drugs-kartels die zij officieel zouden moeten vernietigen. Slechts een genadeloze herwaardering van onze huidige situatie en een grondig onderzoek naar oude, bijna vergeten gebruiken, tradities en ervaringen rond drugsgebruik, kan ons wereldwijd drugsgebruik en -misbruik in een nieuw daglicht stellen. Aangezien het zelf gebruiken van zowel legale als illegale bewustzijnsveranderende (psycho-actieve) stoffen een steeds grotere rol zal gaan spelen in de ontwikkeling van onze wereldcultuur, kan het belang van deze herwaardering niet genoeg worden benadrukt.

EEN HACHELIJKE HERWAARDERING

Iedere herwaardering van ons gebruik van drugs begint met het concept van gewoonte (habit), <169>een vastgewortelde neiging of handeling<170>. Ze zijn vertrouwd, herhaald en grotendeels ondoordacht; gewoonten zijn simpelweg de dingen die we doen. Mensen zijn gewoontedieren, zoals dat heet. Cultuur is voornamelijk een kwestie van gewoonten, die worden geleerd van onze ouders en de mensen om ons heen, en die zich vervolgens langzaam aanpassen door veranderende situaties en doordachte vernieuwingen.

Maar hoe langzaam deze culturele aanpassingen ook mogen lijken, vergeleken met de uiterst trage aanpassing van de biologische soorten en ecosystemen vormt cultuur een spektakel van wilde en voortdurende nieuwigheden. Als de natuur een principe van zuinigheid vertegenwoordigt, dan is cultuur zonder twijfel hèt voorbeeld van vernieuwing door overdaad.

Als gewoonten teveel ons leven beheersen, wanneer onze toewijding aan iets de culturele norm overstijgt, dan noemen we ze obsessies. In zulke situaties lijkt het alsof de uniek menselijke vrije wil geweld wordt aangedaan. We kunnen geobsedeerd raken door praktisch alles; zoals obsessies voor materiële voorwerpen (de verzamelaar), voor land en bezit (de stichter), of macht over andere mensen (de politicus).

Veel mensen mogen dan verzamelaars zijn, slechts een minderheid heeft een kans om hun obsessies door te drijven tot ze de status van stichter of politicus bereiken. De obsessies van de `gewone' mens richten zich meestal op het hier en nu, op onmiddellijke bevrediging door middel van sex, eten en drugs. Een obsessie voor bepaald voedsel of chemicaliën wordt wel een verslaving genoemd.

Verslavingen en obsessies zijn uniek voor de mens. Er bestaat wel voldoende bewijs om aan te nemen dat olifanten, chimpansees en sommige soorten vlinders graag bedwelmd raken, maar als we bijvoorbeeld de taalkundige vermogens van chimpansees en dolfijnen vergelijken met die van de mens, dan zien we dat dierlijk gedrag op dat gebied nogal verschilt van het gedrag van de mens.

Gewoonte. Obsessie. Verslaving. Deze woorden markeren de weg naar de afnemende vrije wil. Verlies van die vrije wil staat centraal in het concept van verslaving, en in onze cultuur wordt er heel serieus over verslavingen gedacht - vooral als het gaat om exotische of onbekende verslavingen. In de negentiende eeuw werd de opiumverslaafde een `opium-duivel' genoemd, een beschrijving die verwees naar een demonische bezetenheid door krachten van buitenaf. En met het idee van verslaving als ziekte is de rol van de vrije wil uiteindelijk gereduceerd tot nul. We zijn immers niet verantwoordelijk voor de ziekten die we erven of oplopen.

Tegenwoordig echter speelt de chemische afhankelijkheid van de mens een grotere rol dan ooit in het vormen en behouden van culturele waarden.

Sinds halverwege de negentiende eeuw, en steeds sneller en efficiënter, bracht de organische chemie een overvloed aan synthetische drugs bij onderzoekers, dokters en uiteindelijk iedereen. Deze drugs zijn krachtiger, effektiever en hebben een langere werking dan hun natuurlijke soortgenoten. In sommige gevallen zijn ze ook veel meer verslavend. (Een uitzondering is cocaïne dat, hoe natuurlijk het ook is, na zuivering, concentratie en inspuiting bijzonder verwoestend is).

De opkomst van de mondiale informatiecultuur heeft geleid tot de algemene bekendheid van informatie over recreationele, passieverwekkende, stimulerende, kalmerende en psychedelische planten. Toen deze vloedgolf van botanische en etnografische informatie de westerse beschaving bereikte, en we de gewoonten van andere culturen onze eigen keuzen lieten verrijken, werden er grote ontdekkingen gedaan omtrent de samenstelling van complexe organische moleculen, en groeide ons begrip van de moleculaire machinerie van genen en erfelijkheid. Deze nieuwe inzichten en technologieën dragen bij tot een heel andere cultuur van psychofarmaceutische ontwikkeling. Designer-drugs als MDMA, of Ecstasy, en anabole stereoïden zijn voorlopers van een tijdperk van steeds vaker voorkomende en effektieve farmaceutische ingrepen in hoe we eruit zien, hoe we presteren en hoe we ons voelen.

Het idee van een wereldomvattend controlesysteem over een groeiend aantal eenvoudig te produceren, veelgevraagde maar illegale chemische substanties is afschrikwekkend voor iedereen die hoopt op een meer open en minder gereglementeerde toekomst.

EEN ARCHAISCHE REVIVAL

Op dit moment is er een opleving van de archaïsche - of pré-industriële of `primitieve'- houding ten opzichte van gemeenschap, gebruik van substanties en de natuur - een houding die aan de basis ligt van de huidige culturele stijl die we westers noemen. Het Archaïsche verwijst naar het late Paleolithicum, een periode van zeven tot tienduizend jaar geleden, die vooraf ging aan de ontdekking en de verspreding van de landbouw. Het Archaïsche was een tijdperk van nomadische pastorale en deelgenootschap, een cultuur gebaseerd op veeteelt, shamanisme en de verering van de Godin.

Het is duidelijk dat we niet op dezelfde wijze over druggebruik kunnen blijven denken. Als een globale samenleving moeten we een nieuwe visie vinden, een die de aspiraties van de mensheid verenigt met de behoeften van de planeet en de individu. Analyse van de existentiële onvolledigheid die ons in de richting drijft van verslaving aan drugs zal ons laten zien dat we iets kostbaars hebben verloren aan het begin van de geschiedenis. Alleen het terugvinden van de band die we met de natuur hebben ontwikkeld door het gebruik van psycho-aktieve planten kan ons hoop geven op een humane en niet-besloten toekomst.

Voordat we ons zonder terughoudendheid overgeven aan de hersenschim van een drugsvrije cultuur, die we alleen maar kunnen bereiken door het complete overboord gooien van een vrije en democratische planetaire gemeenschap, moeten we ons het volfgende afvragen: waarom is onze soort zo gefascineerd door andere staten van bewustzijn? Wat is hun invloed geweest op onze aesthetische en spirituele aspiraties? Wat hebben we verloren toen het ons werd verboden om substanties te gebruiken die ons het transcendente en het heilige konden laten ervaren? Ik hoop dat de antwoorden op deze vragen ons zullen dwingen de consequenties onder ogen te komen van het verdringen van de spirituele dimensie van de natuur, van de visie op de natuur als niets meer dan een rijkdom dat wij mogen plunderen.

De vraag welke band wij in de twintigste eeuw, als maatschappij en als individu, hebben met psycho-aktieve planten brengt een grotere vraag ter sprake: hoe zijn we in de loop van de evolutie gevormd door het gebruik van verschillende soorten van het plantenrijk?

De oer-mythe van onze cultuur begint in de tuin van Eden, met het eten van de vrucht van de Boom der Kennis. Als we niet leren van ons verleden, dan zou ons verhaal wel eens kunnen eindigen met een vergiftigde planeet, met verdwenen bossen, een vernietigde biologische kringloop, en als ons geboorterecht een plantenverstikkende woestenij. Als we, in onze eerdere pogingen om onze wortels en plaats in de natuur te begrijpen, iets over het hoofd hebben gezien, zijn we dan nu in een positie om zowel ons verleden als onze toekomst in een nieuw licht te zien? Als we het verloren besef van de natuur als een levend mysterie kunnen terugvinden, dan zijn we verzekerd van nieuwe vooruitzichten in ons culturele avontuur. We hebben de kans om ons af te keren van het sombere nihilisme, dat kenmerkend is voor onze zeer patriarchale overheersers-cultuur. We zijn in een positie om de Archaïsche waardering terug te winnen van onze bijna symbiotische relatie met psycho-aktieve planten als een bron van inzicht en ordening, vloeiend van het plantenrijk naar de mensheid.

Het mysterie van ons eigen bewustzijn en de krachten van het zelfbewustzijn zijn verbonden met dit communicatiekanaal met de onzichtbare geest, die volgens de shamanen de geest is van de levende wereld van de natuur. Voor shamanen en shamanistische culturen is het onderzoeken van dit mysterie altijd al een geloofwaardig alternatief geweest voor het leven in een beperkte materialistische samenleving. Wij van de geïndustrialiseerde democratieën hebben de keus om deze onbekende dimensies òf nu te gaan onderzoeken, òf om daar net zo lang mee te wachten tot de naderende vernietiging van de levende planeet al het verdere onderzoek overbodig maakt.

EEN NIEUW MANIFEST

Daarom is het tijd geworden om, op dit punt in de natuurlijke evolutie van onze ideeën, om eens grondig na te denken over onze fascinatie met frequent gebruik van psycho- en fysio-aktieve planten. We moeten leren van de buitensporigheden uit ons (recente) verleden, vooral van de jaren zestig. Maar evenmin als we <169>Just say No<170> kunnen zeggen valt <169>Try it, you'll like it<170> te verdedigen. Ook kunnen we geen zienswijze ondersteunen die de maatschappij verdeelt in gebruikers en niet-gebruikers. We hebben een begrijpelijke benadering nodig voor zulke vragen, één die de diepere evolutionaire en historische implicaties recht doet.

De mutatie-veroorzakende invloed van voedsel op de pré-historische mens, en de invloed van exotische substanties op de ontwikkeling van zijn neurochemie en cultuur, is nog niet bestudeerd. Het aannemen van een omnivoor voedingspatroon door de eerste mensen, en hun ontdekking van de krachten van sommige planten, waren beslissende faktoren die de voorhistorische mens uit de stroom van de dierlijke evolutie haalde en hem plaatste in de stroomversnelling van taal en cultuur. Onze verre voorouders ontdekten dat sommige planten in staat waren honger te onderdrukken, pijn te verminderen, energie te verschaffen, ziekten te voorkomen en cognitieve aktiviteiten te stimuleren. Vanaf het moment dat we gereedschapgebruikende omnivoren werden, veranderde de evolutie van een proces van trage aanpassing van onze fysieke vorm in een snelle formatie van cultureel goed door ontwikkeling van rituelen, talen, het schrift, geheugenkunst en techniek.

Deze grootschalige veranderingen voltrokken zich voornamelijk als gevolg van een synergie tussen mensen en de verscheidene planten. Een oprechte waardering van de weerslag die planten hebben op de fundamentele menselijke belevingswereld zou dit absoluut belangrijk vinden. Het is te verwachten dat in de toekomst de toepassing van botanische oplossingen voor nulgroei van de bevolking, zuurstofwinning uit zeewater en grootschalige recyclingsprogramma's, kunnen helpen bij het reorganiseren van onze samenleving en planeet naar meer holistische, milieubewuste neo-Archaïsche maatstaven.

De onderdrukking van de natuurlijke menselijke fascinatie voor andere staten van bewustzijn en de huidige sombere vooruizichten voor alle levensvormen op aarde zijn innig verstrengeld en causaal verbonden. Als we de toegang tot shamanistische extase blokkeren, dan sluiten we ons af van de verfrissende emoties die een bijna symbiotische connectie met de aarde ons biedt. Als gevolg hiervan kunnen de onaangepaste sociale stijlen, die overbevolking, plundering van de grondstoffen en vergiftiging van het milieu bevorderen, zichzelf onderhouden. We proberen zakelijk te blijven denken tegen een surreële achtergrond van zich opstapelende crises en onverenigbare tegenstellingen.

We moeten de diepte van ons historische dilemma bevestigen. We zullen niet ver komen als we blijven toelaten dat de hogepriesters van de regering en de wetenschap ons dicteren waar de menselijke nieuwsgierigheid zich wel en niet op mag richten. Zulke beperkingen op de verbeelding zijn vernederend en belachelijk. De regering beperkt niet alleen het onderzoek naar psychedelica, dat waardevolle psychologische en medische inzichten kan verschaffen, maar ook verbiedt het religieus en spiritueel gebruik ervan. Religieus gebruik van psychedelische planten is een kwestie van burgerrechten; de beperking ervan is een onderdrukking van een rechtsgeldig religieus besef. Wat eigenlijk wordt onderdrukt is hèt religieuze besef, een spirituele ervaring die is gebaseerd op de relatie tussen mens en plant die al bestond lang voordat de historie begon.

We kunnen niet langer uitstellen ons een eerlijk beeld te vormen van de werkelijke voor- en nadelen van frequent gebruik van planten versus de werkelijke voor- en nadelen van de onderdrukking ervan. Onze globale samenleving loopt het gevaar te bezwijken aan een Orwelliaanse poging om het probleem weg te knuppelen door een militaire en politieterreur, die is gericht op de druggebruikers in onze eigen samenleving en de drugproducenten in de Derde Wereld. Deze onderdrukking wordt voornamelijk gevoed door een irreële angst, die het produkt is van onjuiste inlichtingen en historische onwetendheid.

Diepgezetelde culturele vooroordelen verklaren waarom de westerse geest plotseling zo bezorgd en onderdrukkend is geworden in haar gedachten over drugs. Chemisch veroorzaakte veranderingen in ons bewustzijn onthullen op dramatische wijze dat ons mentale bestaan berust op fysieke fundamenten. Op deze manier dagen psycho-aktieve planten het Christelijke idee uit van de onschendbare en ontologische status van de ziel. Op een vergelijkbare manier dagen ze het moderne concept uit van het ego en zijn onschendbaarheid en structuren van controle. Kortom, ervaringen met psychedelische planten zetten grote vraagtekens achter het hele wereldbeeld van de overheerserscultuur.

Als we de geschiedenis nader bekijken, dan komen we dat thema van het ego en de overheerserscultuur vaak tegen. In feite is de angst van het ego voor het verdwijnen van de grenzen tussen het zelf en de wereld niet alleen de oorzaak van de onderdrukking van andere staten van bewustzijn, maar ook verklaart het de meer algemene onderdrukking van het vrouwelijke, het vreemde en exotische, en transcendente ervaringen. In de préhistorische, maar post-Archaïsche tijd van circa 5.000 tot 3.000 voor Christus legde de onderdrukking van de commune-samenleving door patriarchale indringers de basis voor een onderdrukking van het onbevooroordeelde onderzoeken van de natuur door shamanen. In strak georganiseerde samenlevingen werd die Archaïsche traditie vervangen door een van dogma, priesterschap, patriarchie, oorlog en uiteindelijk rationele en wetenschappelijke of overheerserswaarden.

Tot nu toe heb ik de termen deelgemeenschap en overheerser-stijlen van cultuur gebruikt zonder verdere uitleg. Deze bruikbare termen zijn afkomstig van Riane Eisler en haar belangrijke revisie van de geschiedenis in The Chalice and the Blade. Eisler ontwikkelde het idee dat deelgemeenschap-samenlevingen voorafgingen aan en later concurreerden met, en uiteindelijk werden onderdrukt door overheerser-samenlevingen. Overheerser-culturen zijn hiërarchisch, paternalistisch, materialistisch en worden gedomineerd door mannen. Eisler gelooft dat de wrijving tussen deelgemeenschaps- en overheersersorganisaties en de benadrukking van het overheersersmodel verantwoordelijk zijn voor onze vervreemding van de natuur, van onszelf en elkaar.

Eisler heeft een briljante synthese geschreven over de opkomst van de menselijke cultuur in het Midden-Oosten, en het uitspreiden van een politiek debat over de vervrouwelijking van de cultuur en de behoefte om aan de patronen van de mannelijke overheersing te ontkomen door te werken aan een levensvatbare toekomst. The Chalice and the Blade introduceert het idee van deelgemeenschaps- en overheerserssamenlevingen en betoogt aan de hand van archeologische gegevens dat de deelgemeenschapssamenlevingen eeuwenlang vreedzaam en rustig waren; oorlog en patriarchie kwamen met de opkomst van de overheerserswaarden.

DE ERFENIS VAN DE OVERHEERSERS

Onze cultuur, vergiftigd als ze is door de bijwerkingen van technologie en egocentrische ideologie, is de ongelukkige erfgenaam van de overheersersmentaliteit, dat de verandering van ons bewustzijn door het gebruik van planten of chemische substanties verkeerd is, en op een perverse manier antisociaal. Mijn mening is dat onderdrukking van shamanistische kennis, met zijn bekendheid met en nadruk op de ecstatische wegsmelting van het ego, ons heeft beroofd van de betekenis van het leven en ons tot vijanden heeft gemaakt van de planeet, van onszelf en onze kleinkinderen. We vermoorden de planeet om onze eigengereide veronderstellingen intakt te laten over de culturele stijl van de ego-overheerser.

Het is tijd voor een verandering.