Volwassen markt voor computers?

Je spreekt weinig optimistische computermensen tegenwoordig, wie zijn brood verdient in deze branche klaagt steen en been. Na een periode van downsizing, waarbij de leveranciers van mainframes hun klanten zagen overstappen naar kleinere systemen, gaat het nu ook bij de PC's beduidend minder. De grote bedrijven zoals IBM halen drastisch de broekriem aan en komen met goedkopere modellen, waarmee ze de kleinere leveranciers weer dwingen nog lager te gaan; er is sprake van een neerwaartse spiraal, waardoor de winstgevendheid van de hele branche in gevaar is gekomen.

Dit voorjaar begon het echt duidelijk te worden, de concurrentieslag op de PC markt gaat slachtoffers eisen. Steeds meer faillissementen of bedrijven die er mee stoppen, steeds meer reorganisaties waarbij bijvoorbeeld vestigingen in diverse landen worden gecombineerd, steeds duidelijker ook een uitverkoop van Nederlandse bedrijven die zich onder de hoede van grote concerns plaatsen. Over groei wordt nauwelijks meer gepraat, het gaat nu om overleven.

In eerste instantie gaat het daarbij om de bedrijven en organisaties die zich overvet hadden gegeten in de hoogconjunctuur op dit gebied, waar achter de fraaie façades, dure bedrijfsauto's en snelle verkoopjongens weinig echte deskundigheid en integriteit stond. Nu pas wordt duidelijk hoe bijvoorbeeld de overheid zich lange jaren heeft laten bedotten, gigantische projectprijzen betaalde en als dat niet liep nog meer uitgaf aan even vage ingehuurde consultants. Op zichzelf is het niet erg dat die sector eens wordt teruggefloten, hopelijk worden ook degenen die daar fortuinen verdienden aan snelle financiële wisseltrucs en bedrijvenpoker daardoor getroffen, maar ik vrees dat die hun schaapjes al op het droge hebben.

Ook internationaal waren er de poenscheppers, de clubs die door goede PR en slimme marketing meer wisten te vangen voor hun produkten en in de jaren tachtig groeiden tot miljarden-ondernemingen. Ook daar slaat de recessie toe. Het zijn de bedrijven als Apple en Compaq die met nu fors lagere marges en unit-prijzen hun dure organisaties nauwelijks meer in stand kunnen houden. De zogenaamde toekomstzekerheid die zij hun klanten beloofden is snel aan het oplossen, ofwel omdat men mogelijk deze periode niet overleeft of omdat men noodgedwongen de eigen formule opgeeft en inruilt voor samenwerking met andere bedrijven.

Ook de klonenbouwers, ooit de bedreiging van de A-merken, worden nu bedreigd, door diezelfde A-merken die met eigen budget-PC's komen en door het verval van de distributie-structuur, waar de discounters elkaar afmaken met prijsoorlogen en niemand meer iets verdient. De leveranciers niet, maar ook de distributeurs en dealers niet, en dus ook de uitgevers en beursorganisatoren, de consultants en PR-bureaus niet, hoogstens de advocaten die de faillissementen afwikkelen. Daarbij kunnen we wijzen op de door de banken gefinancierde overexpansie, op de door de overheid gesubsidieerde body-shopping cultuur of op de management-missers van de bedrijven, de belangrijkste factor is dat de afnemers er niet meer in geloven. Praten over verzadigde markten klinkt leuk, maar er komt toch nog steeds meer CPU-kracht en meer software op de markt, volgens mij is gewoon het geloof in de PC verdwenen.

De klant is (te) wijs geworden

Inzakkende verkopen en als gevolg van de overlevingsdrang van de leveranciers steeds verder dalende prijzen, er wordt niets meer verdiend aan PC's. Ze worden nog wel steeds sneller en krachtiger, maar de gemiddelde gebruiker heeft er al een en hoeft niet meer zo nodig. Bij al het gepraat over een crisis in de distributie en overbodig geworden structuren bij leveranciers en dealers moeten we toch vooral naar de basis kijken; de PC is zijn glans aan het verliezen. De klant hoeft niet meer zo nodig en ziet een computertje alleen nog als een nuttig werktuig.

Een paar jaar geleden kon je nog wat status ontlenen aan een dure merkmachine op je bureau of aan de betere portable die je meestal totaal nutteloos meesleepte op zakenreizen of klantenbezoek. Tegenwoordig kijkt men je wat smalend aan wanneer je met een 486 notebook komt aanstappen, zelfs de computerleek weet dat je daar, uitzonderingen daargelaten, niks mee doet. Voor tekstverwerking of datacommunicatie is een 386sx mooi zat, wie denkt met een lullig notebook-schermpje een verkooppresentatie te moeten houden wordt niet erg serieus genomen. Thuis een PC hebben, dat is leuk voor opgroeiende kinderen en voor wie er een hobby van maakt, voor het grootste deel zijn de PC Privé-machines langzamerhand de zolderkast in geschoven, en nog wat terugkrijgen voor je oude machine bleek ook niet gemakkelijk te lukken. Ook daar is de consument wijzer geworden, men heeft wat troep weten af te zetten in die projecten, hoe groter hoe dommer leek het wel. De gebruiker die er na een tijdje achter kwam dat zijn PC-tje net de verkeerde hard-disk interface of videokaart had heeft daarvan echt wel geleerd en het grote geloof in de automatisering is op zijn minst beschadigd.

Het bedrijfsleven wil ook niet meer, je kunt zelfs achtergebleven sectoren in het MKB niet meer wijsmaken dat in de PC hun redding ligt. Men weet ondertussen verrekte goed dat efficiëntie nog wat anders is dan effectiviteit, dat goochelen met spreadsheets en ingewikkelde what-if analyses vaak niets met de realiteit van doen hebben. Natuurlijk, we hebben fraaiere brieven, werken met DTP en iedereen zit aan een LAN, maar dat is toch geen nieuws meer. Dat je PC via een kabeltje aan een netwerk zit, dat is net zo gewoon als de stroomkabel naar het net en er is vast wel iemand die zorgt dat het allemaal werkt en blijft werken. Maar waarom zou de LAN-aansluiter meer moeten kosten dan de elektro-installateur, als het te duur wordt neemt men zelf wel een mannetje aan. De doorzichtigheid van de markt, en daar heeft de automatisering zelf aan bijgedragen, heeft geleid tot een aantasting van het winstpotentieel. Iedereen kan vrij gemakkelijk uitvinden waar men het goedkoopste terecht kan, zelfs de service is kwantificeerbaar gemaakt en dat betekent dat er van vette winsten geen sprake meer kan zijn. Dat is aan de ene kant goed, de consument krijgt zijn spullen zo goedkoop mogelijk, maar de schaduwzijde wordt ook duidelijk. Wanneer er niets verdiend wordt gaat de branche er aan, verdwijnt de innovatie en betaalt de afnemer op termijn toch meer. Te veel doorzichtigheid en concurrentie is net zo kwalijk als te weinig, wanneer een markt echt `open' is neemt de instabiliteit toe. De vraag verschuift sneller naar die leveranciers die een betere prijs/prestatieverhouding aanbieden, de rest blijft in de kou staan. Een echte oplossing voor dit fundamentele probleem heb ik niet, maar wie eens kijkt naar de situatie zoals die in het Europa na `Maastricht' wordt voorzien kan op zijn vingers natellen dat in ieder geval de Nederlandse automatiseringsbranche daarbij onderuit gaat. Misschien hadden die Denen toch gelijk door NEE te zeggen tegen de fraaie `open' Europese markt, waar wij als Nederlanders met open ogen ingelokt zijn zonder dat we er iets over mogen zeggen.

Luc Sala