Gebruik(er)svriendelijkheid?

Is er ruimte voor meer smaken in de user-interface gebruiksvriendelijkheid?

Ik heb me weer flink zitten ergeren aan die eenzijdige visie op computergebruik, die ons door Bill en John wordt opgedrongen. Wie de laatste tijd computerbladen of de kranten opslaat of naar de televisie kijkt ziet dat `gebruiksvriendelijkheid' weer overal en bijna overdreven wordt aangeprezen.

Het is begrijpelijk, Apple ziet gebruiksvriendelijkheid als haar sterkste punt en Microsoft gaat met Windows dezelfde kant uit. Denken vanuit de gebruiker, op zichzelf een lofwaardige gedachte en gezien de miljoenen would-be gebruikers die zich hierin storten slaat het ook wel aan. Apple wil vooral meer first-time suckers verleiden, Microsoft verdient aan de upgrades, en de rest van de computerwereld is in de verdediging.

Voor de softwaremakers in de UNIX-wereld is dat wel eens deprimerend, het beste wat je kunt doen is proberen de aanpak bij de kleine broertjes te imiteren. De nieuwe dingen, of dat nu mobiele computers, pen-computing of multimedia is, schijnen vooral bij de PC's te gebeuren, met UNIX loop je er maar wat achteraan. Toch geloof ik dat er wel degelijk een heel groot en onontgonnen terrein is, waar juist de UNIX-achtige aanpak kan bijdragen aan echt gebruiksgemak. Daartoe moeten we eerst eens bekijken wat men met Windows en de Mac Finder eigenlijk bereikt.

Wie echter eens nagaat welke gebruiker men op het oog heeft, dan is dat vrij beperkt. De fris-ogende yuppies uit de advertenties en commercials doen hun best met spreadsheet, tekstverwerking en DTP, maken verbindingen met databanken en zijn vooral creatief en individueel bezig. Leuk, maar welk gedeelte van de beroepsbevolking heeft werk dat aansluit bij dat profiel? Misschien een toplaag, mensen in de informatieberoepen, journalisten, intellectuelen, de mensen in de vrije beroepen. Op het eerste gezicht wel de smaakmakers, de voorlopers die de massa meetrekken. Dat is ook gebeurd, de hele PC-Privé rage was voornamelijk het mee willen doen, volgens mij is het grootste gedeelte van die huiskamer-PC's nooit intensief gebruikt en zeker niet op een manier die past bij de mooie multi-applicatie venster-interfaces zoals Windows.

De massa is wel aan de PC gekomen, op het werk staan die dingen natuurlijk, de bakker, de automonteur, de gemeente-ambtenaar, ze hebben er vrijwel allemaal mee te maken. Op hun bureau of ergens in een hoek van het magazijn, als kassa of als boekhoudmachine, overal rukt de computer op. Maar wat doen ze er dan mee, juist ja, geen multi-applicatiewerk, maar de boekhouding, het voorraadbeheer, het bevolkingsregister, het overgrote deel van de `gewone' gebruikers doet gewoon zijn single-applicatie werk. Misschien maken ze ook nog eens een briefje, maar dat kan met een simpele tekst-utility ook, daar heb je geen compleet opmaakprogramma voor nodig. Relatief rechtlijnige toepassingen, maar de verknoping naar de achterliggende gegevensbergen wordt wel steeds ingewikkelder.

Gebruikersvriendelijk versus gebruiksvriendelijk

De transparante interface is helemaal niet transparant, want moet zo veel mogelijk verbergen waar de data zich bevinden, dat gaat de man of vrouw aan het toetsenbord ook eigenlijk niets aan.

Er is wel steeds meer sprake van multi-user gebruik, van client/server-applicaties, meerdere gebruikers die dezelfde database of objecten bewerken of bekijken. Aan de gebruikerskant doen we modieus gebruiksvriendelijk met veel vensters en iconen, maar willen we dat echt wel: is een scherm vol icoontjes effectiever dan een eenduidige en heldere interface met een beperkte keus qua invoer?

Het antwoord daarop komt niet van Microsoft, maar uit het veld, waar de echte gebruikersinterfaces zo eenvoudig en rechtlijnig mogelijk gemaakt worden. Ergert u zich ook aan die extra vraag bij een Giromaat, of u een bonnetje wilt? Onnodig, u wilt altijd een bonnetje of nooit, dat kan toch wel in de kaartcode gestopt worden! Het moet zo simpel mogelijk, de gebruiker wil snelheid, eenvoud en geen verwarrende vragen of alternatieven.

De multi-applicatie gedachte is mooi, maar in de `echte' wereld van geldautomaten, bankterminals, kassa's, fraude, virussen en uiterst belangrijke data-integriteit is er aan de gebruikerskant niet zo'n behoefte aan die versiering. Juist een multi-user, multitasking, multi-vendor systeem als UNIX biedt de werktuigen voor gebruiksvriendelijkheid op een dieper niveau.

De huidige generatie zogenaamde gebruiksvriendelijke interfaces zijn misschien meer gebruikersvriendelijk, de man of vrouw aan de toetsen of muis voelt zich beter en machtiger met zo'n fraai `power'-scherm. Dat hij/zij er in de praktijk niet veel mee doet schijnt niemand op te vallen. Het lijkt erop, alsof we net als in het Wilde Westen misschien softwarehuizen bouwen die een façade hebben die meer belooft dan de enkele verdieping erachter die we echt kunnen gebruiken.

Maar goed, deze storm zal nog wel over ons heenkomen, de komende jaren zal ook de UNIX-wereld nog wel even onder het juk van de `image'-interface door moeten. We zullen voorlopig de kwaliteit van een computer nog wel afmeten naar de kwaliteit van de plaatjes op het scherm, de verpakking belangrijker achten dan de inhoud. Het zij zo, ik wilde alleen de ontwerpers die echt proberen na te denken over wat je (met) een computer kunt doen en laten doen, even een hart onder de riem steken.

Luc Sala